Geçtiğimiz hafta gündeme gelen Çin'den çıkarılan fosilleşmiş bir kafatası, milyonlarca yıl öncesine ait olsa da olmasa da, büyük olasılıkla Denisovanlarla yakından ilişkili.
Yunxian 2 olarak adlandırılan fosil kafatası, orta Çin'deki Han Nehri kıyısında, 600 bin ila 1 milyon yıl öncesine tarihlenen bir nehir sedimanı katmanından çıkarılan üç fosilden biri. Arkeologlar başlangıçta bu fosilleri Homo erectus olarak tanımlamıştı. Ancak Hanjiang Normal Üniversitesi'nden paleotropolog Xiaobo Feng ve ekibinin Yunxian 2 üzerinde yaptığı son dijital rekonstrüksiyon, bu kafataslarının aslında bizlere çok daha benzeyen bir hominin grubuna ait olabileceğini düşündürüyor: Homo longi veya isimlendirmeyi yapanlara bağlı olarak Denisovanlar.
Bu yeni çalışma, mevcut tartışmalara yeni bir boyut katıyor. Tüm bu denklem, aynı yerden çıkarılan ve henüz yayımlanmamış üçüncü bir kafatasına bağlı olabilir.
Denisovan mı, Yoksa Homo longi mi?
Yunxian kafatası, milyonlarca yıl boyunca nehir çamurunun ezici ağırlığı altında kalarak parçalanmış durumdaydı. Ancak araştırmacılar, bilgisayarlı tomografi taramalarını kullanarak parçaları dijital olarak birleştirdiler. (Aynı katmanda, sadece 3 metre uzakta bulunan Yunxian 1'in sağlam birkaç parçasından da ipuçları elde ettiler.) Sonuç olarak Feng ve ekibi, tanıdık bir yüze baktıklarını fark ettiler; Yunxian 2, 146 bin yıl öncesine ait bir Denisovan kafatasıyla çarpıcı bir benzerlik gösteriyor.
Çin'in kuzeydoğusundaki Harbin'den çıkarılan bu kafatası, 2021'de bir grup paleotropolog tarafından tamamen yeni bir tür olduğu iddia edilerek manşetlere taşınmış ve Homo longi olarak adlandırılmıştı. O ilk çalışmaya göre Homo longi, bizlerden, Neandertallerden ve hatta Denisovanlardan ayrı, belirgin bir hominin türüydü. Ancak kafatasının bazı şüpheli Denisovan fosilleriyle paylaştığı özellikler, bu iddiayı hemen tartışmalı hale getirdi.
Bu yılın başlarında, 2021'deki çalışmanın yazarlarından birinin de dahil olduğu bir araştırma ekibi, Harbin kafatasında korunmuş eski proteinlerden örnekler aldı. Buldukları 95 proteinden üçü, yalnızca Denisovan DNA'sında kodlanan proteinlerle eşleşti. Haziran 2025'teki çalışma, Homo longi'nin başından beri bir Denisovan olduğunu öne sürerken, yeni çalışma farklı bir sonuca varıyor: Homo longi, Denisovan olarak adlandırdığımız popülasyonu içeren bir tür. Çin Bilimler Akademisi'nden çalışmanın ortak yazarlarından Xijun Ni'nin belirttiği gibi, "Benzer yaş aralıkları, dağılım alanları ve mevcut morfolojik veriler göz önüne alındığında, Denisovanların Homo longi türüne ait olması muhtemeldir. Ancak Denisovan morfolojisi hakkında çok az şey biliniyor."
Elbette, Denisovan morfolojisi (kemiklerinin şekilleri ve özellikleri) hakkında az şey bildiğimiz iddiası, yalnızca yukarıda bahsedilen Haziran 2025 çalışmasının sonuçlarını kabul etmiyorsanız geçerlidir. O çalışma, Harbin kafatasını bir Denisovan olarak sınıflandırarak bize bir Denisovan'ın nasıl göründüğünü anlatmıştı.
Feng ve ekibi ise bu sonuçları kabul etmiyor. Onlar Harbin'i başka bir Homo longi grubunun parçası olarak görüyor ve önceki çalışmanın yöntem ve sonuçlarını sorguluyorlar. Ni, "Harbin, Penghu ve diğer fosillerden elde edilen peptit dizileri çok kısa ve çelişkili bilgiler sağlıyor" diyor. Feng ve ekibi ayrıca, mitokondriyal DNA kullanarak Harbin'i bir Denisovan olarak tanımlayan başka bir çalışmanın sonuçlarını da sorguluyor.
Başka bir deyişle, Feng ve ekibi Homo longi'yi bir tür olarak tanımlamaya ve Denisovanları bu türün sadece bir alt grubu olarak görmeye oldukça kararlı. Ancak bu durum, DNA verileriyle tam olarak örtüşmüyor.
Ah, Zavallı Yunxian 2, Seni İyi Tanırdım
Yunxian 2, geniş bir yüze, yüksek ve düz elmacık kemiklerine, geniş bir burun açıklığına ve belirgin kaş çıkıntılarına sahip. Kafatası, Homo erectus'tan (ve 1990'lardaki orijinal rekonstrüksiyondan) daha yüksek ve yuvarlak olsa da, türümüz için normalden daha uzun ve alçaktır. Genel olarak, yaklaşık 1143 santimetreküp beyin hacmine sahip olabilirdi ki bu da modern insanlar için kabul edilebilir bir değer. Ancak şekli, sosyal beceriler, mantık, motor beceriler ve yürütücü işlevlerin gerçekleştiği ön lob alanı için Neandertal veya Homo sapiens kafataslarında beklenecek alandan daha az yer bırakmış olabilir.
Feng ve ekibi, kafatasındaki 533 farklı noktayı ölçtü: kas tutunma noktaları veya belirli kemikler arasındaki eklemler gibi anatomik işaretleyiciler. Bu ölçümleri, 26 fosil hominin kafatası ve düzinelerce modern insan kafatasından elde edilen ölçümlerle karşılaştırdılar ve her kafatasının diğerlerine ne kadar benzediğini hesaplamak için bir bilgisayar programı kullandılar.
Yunxian 2, Harbin kafatası ile bir görünüm benzerliği grubuna kusursuz bir şekilde uyuyor. Bu gruba ayrıca, paleotopologların Denisovanlara veya Homo longi'ye ait olduğunu belirlediği iki başka kafatası da dahil. Bu iki kafatası, Çin'in kuzeybatısındaki Dali İlçesi'nde bulunan 200 bin ila 260 bin yaşındaki bir kafatası ve Çin'deki Jinniushi (bazen Jinniushan olarak da yazılır) Mağarası'ndan çıkarılan 260 bin yaşındaki bir kafatası.
Bu morfolojik farklılıklar, bu kafataslarını taşıyan bireylerin birbirleriyle nasıl ilişkili olabileceğine dair bazı şeyler ima ediyor, ancak durum tam olarak bu kadar basit değil.
Detaylara Dalmak
En yakın soyu tükenmiş hominin akrabalarımızla (Neandertaller ve Denisovanlar) nasıl bir ilişki içinde olduğumuza dair bildiğimiz bilgilerin çoğu, DNA'larımızı onlarla karşılaştırmaktan ve genetik kodda zamanla oluşan küçük değişiklikleri izlemekten geliyor. DNA'ya göre, türümüz Neandertaller ve Denisovanlarla yaklaşık 750 bin yıl önce Afrika'da ortak bir atayı paylaştı. Bu aile ağacının bir dalı bize yol açtı; diğer dal ise yaklaşık 600 bin yıl önce tekrar ayrıldı ve Neandertaller ile Denisovanlara (veya tercih ederseniz Homo longi'ye) yol verdi.
Başka bir deyişle, DNA, Neandertaller ve Denisovanların birbirlerine bizden daha yakın akraba olduğunu söylüyor. (Mitokondriyal DNA'ya bakmıyorsanız, biz Neandertallere Denisovanlardan daha yakın akrabayız; durum karmaşık ve hala tam olarak anlamadığımız çok şey var.)
Ni, "Eski mitokondriyal DNA ve genomik veriler, Denisovanlar, Neandertaller ve Homo sapiens arasındaki farklı filogenetik ilişkileri gösteriyor" diyor. Dolayısıyla, hangi veri setini kullandığınıza ve hominin ağacınızın nerede başladığına bağlı olarak, kimin kiminle en yakın akraba olduğuna dair farklı cevaplar alabilirsiniz. Bu grupların birbiriyle çiftleşmiş olması bu karmaşıklığı açıklayabilir ancak soyağaçları oluşturmayı zorlaştırır.
Ancak Feng ve ekibinin fosil kafataslarındaki benzerliklere dayanarak oluşturduğu, bizler ve geç hominin kuzenlerimiz arasındaki ilişkiler tablosunun, genomların bize söylediğinden çok farklı göründüğü çok açık. Onların modelinde biz Denisovanlara daha yakınız ve Neandertaller kendi dallarında yer alıyor. Feng ve ekibi ayrıca bu ayrılıkların çok daha erken gerçekleştiğini, Neandertallerin yaklaşık 1.38 milyon yıl önce ayrıldığını ve Homo longi ile yaklaşık 1 milyon yıl önce ortak bir atayı paylaştığımızı belirtiyorlar.
Bu, DNA sonuçlarından, özellikle de zamanlamadan büyük bir fark. Ve zamanlama muhtemelen buradaki en büyük tartışma konusu olacaktır. Feng ve ekibinin çalışması üzerine yapılan yeni bir yorumda, Wisconsin Üniversitesi'nden paleotopolog John Hawks, genetik kanıtları resmin dışında bırakamayacağınızı savunuyor.
Hawks, "Bu araştırmanın yapması gereken, anatomik karşılaştırmaları DNA'dan elde edilen önceki sonuçlarla, özellikle de Denisovan, Neandertal ve modern insan gruplarının ilişkilerini anlamamızı sağlayan genomlarla bağlama koymaktı" diye yazıyor.
(Çoğu haberin Yunxian 2'yi bir milyon yaşında olarak tanımladığını, Feng ve ekibinin de aynı şekilde belirttiğini belirtmekte fayda var. Ancak aynı sediman katmanındaki fosil hayvan kemiklerinin elektron spin rezonans tarihlemesi, kafatasının 600 bin yıl kadar genç veya 1.1 milyon yıl kadar yaşlı olabileceğini gösteriyor. Bu durum hala herkesin tatmin olacağı şekilde daraltılmalı.)
İsimde Ne Var?
Elbette DNA, bu dallanma ve göçlerden sonra bile üç türün üreyecek kadar benzer olduğunu ve bunu birkaç kez yaptıklarını da gösteriyor. Modern insanların birçok grubu hala genomlarında Neandertal ve Denisovan DNA'sı izleri taşıyor. Ve bazı eski Neandertal popülasyonları da aynı şekilde daha eski insan DNA'sı parçalarını taşıyordu. Bu durum, tür tanımlarını en iyi ihtimalle biraz bulanık, belki de anlamsız hale getiriyor.
Hawks, "Bence Neandertaller de dahil olmak üzere tüm bu gruplar, Homo sapiens türümüzün içinde tanınmalı" diye yazıyor. Hawks, bu hominin grupları arasındaki farklılıkların "bir türün popülasyonları arasında zamanla evrimleşen türden farklılıklar olduğunu, birbirini tanıyamayacak şekilde ortalıkta dolaşan keskin farklı gruplar olmadığını" savunuyor.
Ancak insanlar sınıflandırmayı sever (bu, Neandertaller ve Denisovanlarla paylaştığımız bir özellik olabilir), bu nedenle hatlar bu kadar sağlam olmasa bile tür ayrımları muhtemelen devam edecektir. Bu durum devam ettiği sürece, isimler ve sınıflandırmalar genellikle hararetli tartışmaların konusu olacaktır. Ve Feng'in ekibi, Hawks'tan çok farklı bir pozisyon alıyor. Ni, "'Denisovan' 'Denisova Mağarası'ndan alınan genetik örnekler için bir etikettir. Her yerde kullanılmamalıdır. Homo longi resmi olarak adlandırılmış bir türdür" diyor.
Teknik olarak Denisovanların, aile ağacında net bir yeri olan Homo erectus gibi Latin isimli resmi bir tür adı yoktur. Homo longi daha resmi bir tür adı olurdu, ancak bilim insanları bunların gerçekten bir tür olup olmadığı konusunda anlaşabilirlerse.
Üçüncü Yunxian Kafatası
Paleotopologlar 2022'de Yunxian bölgesinden üçüncü bir kafatası çıkardılar. Bölgedeki diğer ikisiyle güçlü bir benzerlik gösteriyor (ve görünüşe göre ikisinden de daha iyi durumda) ve yaklaşık aynı zaman dilimine tarihleniyor. 2022'de yayınlanan bir basın bülteni, bunu "Avrasya'da bulunan en eksiksiz Homo erectus kafatası" olarak tanımlıyor, ancak Feng ve ekibinin haklı olması durumunda, bu aslında olağanüstü derecede eksiksiz bir Homo longi (ve/veya Denisovan) kafatası olabilir. Ve Feng ve Hawks gibi antropologların şu anda tartıştığı birçok sorunun cevabını içerebilir.
Hawks, "Yunxian 3'ün Feng ve ekibinin makalesindeki bu hominin örneklerinin ilişkilerini test etmede merkezi olacağı oldukça açık" diye yazıyor.
Sorun şu ki, Yunxian 3 hala temizleniyor ve hazırlanıyor. Bir fosili hazırlamak, onu içine gömüldüğü kaya matrisinden dikkatlice çıkarmayı içeren, hava keskelerinden fırçalara kadar her şeyi kullanan zahmetli ve zaman alan bir süreçtir. Ve bu işlem tamamlanıp kafatası hakkında bilimsel bir rapor yayımlanana kadar, diğer paleotopologlar onun özelliklerine ilişkin herhangi bir bilgiye erişemeyecekler; bu da onu nihayetinde hangi gruba ait olduğuna karar verirken onu tanımlamak için çok yararlı olacaktır.
Öngörülebilir gelecekte, daha fazla veri elde ettikçe, bizler ve soyu tükenmiş kuzenlerimiz arasındaki ilişkiler (veya en azından bu ilişkiler hakkındaki fikirlerimiz) değişmeye devam edecektir. Sonunda, geçmişimize dair daha net bir resim oluşturmak için yeterli fosil ve eski DNA örneklerine sahip olabiliriz. Ancak bu arada, bir hominin soyağacı çiziyorsanız, kurşun kalem kullanın.
Science, 2025. DOI: 10.1126/science.ado9202
