Geçtiğimiz günlerde, Amerikalı araştırmacıların Philadelphia'da 6 aylık KJ adlı bir bebeği, kişiye özel CRISPR gen düzenleme tedavisiyle başarıyla tedavi ettiği haberi duyuruldu. Bu tedavi, KJ'nin karaciğerindeki bir enzimi bozan ultra nadir bir mutasyonu düzeltiyor. Bahsedilen enzim, metabolizmanın bir yan ürünü olan amonyağı, idrar yoluyla atılan üreye dönüştürmek için gerekli. Tedavi edilmediği takdirde, KJ'nin vücudunda amonyak tehlikeli seviyelere ulaşacak ve bebeklik döneminde ölüm riski %50 olacaktı.
Gen düzenleme tedavisi tam bir kür sağlamasa ve uzun vadeli başarı belirsizliğini korusa da, KJ'nin durumu iyileşti ve stabil hale geldi. Tedavinin elde ettiği olumlu sonuçlar, kişiselleştirilmiş gen düzenleme alanında bir ilk olarak değerlendiriliyor.
Sevgi dolu bir bebeği kurtaran mucizevi bir tıbbi tedavi hikayesini kim sevmez ki? Ancak bu hikaye sadece sevimli bir yüzü güldürmekle kalmıyor; asıl büyük zafer, tedavinin geliştirilme hızının inanılmaz derecede kısa olması ve bu sürecin, ultra nadir mutasyonlara sahip diğer bebekleri tedavi etmek için bir şablon sağlaması.
Geliştirme Hızında Çığır Açıldı
KJ için kullanılan gen düzenleme teknolojisi veya iletim sistemi tam olarak yeni değil. CRISPR daha önce de başarılı bir gen tedavisi olarak kullanılmıştı. Ancak bu vakada şaşırtıcı olan, sürecin hızı. KJ'nin mutasyonu doğumundan sonraki birkaç gün içinde tespit edildi. Haftalar içinde araştırmacılar, KJ'den kopyalanan genetik dizileri taşıyan hücreleri laboratuvar ortamında büyütmeye başladılar. İkinci ayda, moleküler gen düzenleme makinelerini KJ'nin mutasyonunu hedefleyecek ve düzeltecek şekilde eğittiler; bu, karaciğer enzimi için kodlama yapan DNA'daki T (timin) yerine C (sitozin) olması gereken bir noktaydı. Üçüncü ayın başında, araştırmacılar KJ'nin spesifik mutasyonunu taşıyan genetik olarak mühendislik ürünü fareler yaratmışlardı.
Bebeğin dördüncü ayında, araştırmacılar klinik deneme için düzenleyici kurumlarla (ABD Gıda ve İlaç Dairesi - FDA gibi) bir araya geldiler; bu denemede KJ tek katılımcı olacaktı. Ayrıca, tedavinin klinik protokolünü, güvenliğini ve etik yönlerini gözden geçirmek üzere kurumsal inceleme kurulu ile de çalıştılar. Araştırmacılar, denetim adımlarındaki emsalsiz hızı 'alternatif prosedürler yoluyla' gerçekleşen bir ilerleme olarak tanımladılar.
Beşinci ayda, farelerde toksikoloji testlerine başladılar. Farelerdeki deneysel tedavi, KJ'nin mutasyonunu düzelterek hayvanların hücrelerindeki hatalı A-T baz çiftini doğru G-C çifti ile değiştirdi. İlk doz, hayvanlarda %42 oranında tüm karaciğerde düzeltme sağladı. KJ'nin altıncı ayının başında, araştırmacılar maymunlardaki güvenlik testlerinden elde ettikleri sonuçlara sahiplerdi: Lipid nanopartiküller aracılığıyla mRNA olarak iletilen kişiye özel temel düzenleme tedavileri, maymunlarda herhangi bir toksik etki yaratmadı.
Klinik kullanıma uygun bir parti tedavi hazırlandı. Yedinci ayda, tedavinin daha ileri testleri, kabul edilebilir derecede düşük seviyelerde hedef dışı genetik değişiklikler buldu. Araştırmacılar, KJ için 'araştırma amaçlı yeni ilaç' (IND) onayı için gerekli evrakları düzenleyici kuruma sundular. Kurum bunu bir hafta içinde onayladı. Daha sonra araştırmacılar, KJ'nin bağışıklık sisteminin gen düzenleme tedavisine tepki vermediğinden emin olmak için bağışıklık baskılayıcı bir tedaviye başladılar. Ve KJ hala sadece 6 aylıkken, kişiye özel gen düzenleme tedavisinin ilk düşük dozunu aldı.
“Dönüşümsel Bir Potansiyel”
Tedaviden sonra, normalde amonyak seviyelerinin hızla yükselmesine neden olacak olan daha fazla proteinli yiyecekler yemeye başladı. Ancak amonyak seviyelerini düşük tutmak için kullanılan ilaç tedavisinden (azot temizleyici ilaçlar) tamamen kesilemedi. İlk dozdan sonra güvenlik endişesi görülmediği için, KJ o zamandan beri iki doz daha gen tedavisi aldı ve şu anda azot temizleyici ilaçlarını daha düşük dozlarda alıyor. Diyetine daha fazla protein eklenmesiyle, ağırlık yüzdelik dilimi %9'dan %35-40'a çıktı. Şu anda yaklaşık 9 buçuk aylık ve doktorları onu ilk kez hastaneden eve göndermeye hazırlanıyorlar. Yakından izlenmesi gerekecek ve hala bir karaciğer nakline ihtiyaç duyma ihtimali olsa da, ailesi ve doktorları şu ana kadarki iyileşmeleri kutluyor.
Geçmişte, böyle bir tedavinin geliştirilmesi yıllar sürebilirdi. Ancak KJ'nin durumuna verilen hızlı ve titiz yanıt, zamanında tedaviye yol açtı. Bu zaman çizelgesi ve adımlar, diğer kişiselleştirilmiş gen tedavilerinin geliştirilmesi için bir rehber sağlıyor.
KJ'nin tedavisi bu hafta New Orleans'ta düzenlenen Amerikan Gen ve Hücre Tedavisi Derneği Yıllık Toplantısı'nda sunuldu. Aynı zamanda saygın bir tıp dergisinde de eş zamanlı olarak yayınlandı.
Uzmanlar, KJ'nin tedavisini, nadir genetik rahatsızlıkları olan milyonlarca insanı tedavi etmek için bir şablon olarak kullanılabilecek bir 'platform teknoloji' olarak nitelendirdiler. Lipid nanopartiküller içinde kapsüllenmiş mRNA kullanımıyla bireysel (N-of-1) bozuklukları ele almak için gen düzenleme ürünlerinin geliştirilmesinin, 'dönüşümsel olabilecek bir platform-teknoloji yaklaşımının en belirgin uygulama fırsatlarından birini temsil ettiğini' belirttiler.
Genel olarak, KJ'nin tedavisi, 'son teknoloji bilim ve teknolojinin, hayat kurtaran ilaçların geliştirilmesini ve erişilebilirliğini güvenli bir şekilde hızlandırmak için ileriye dönük bir düzenleyici yaklaşımla birleştirilmesinin potansiyel gücünü' gösteriyor.
KJ'nin doktorları da aynı fikirde. KJ'yi tedavi eden pediyatrist ve gen terapisi uzmanı doktorlar, “Yıllar süren gen düzenleme alanındaki ilerleme ve araştırmacılar ile klinisyenler arasındaki işbirliği bu anı mümkün kıldı ve KJ sadece bir hasta olsa da, bireysel hastanın ihtiyaçlarına göre ölçeklendirilebilecek bir metodolojiden yararlananların ilki olmasını umuyoruz” dedi.
