Kanser tedavisi alanında önemli bir gelişme yaşanıyor: Bilim insanları, kanser hücrelerini yok etmek için bakterileri adeta birer 'canlı ilaç' olarak kullanmaya başladı. Bu çığır açıcı yöntem, gelecekte kanseri daha hedefli ve etkili bir şekilde tedavi etme potansiyeli taşıyor.
Kanser Tedavisindeki Mevcut Zorluklar
Kanser tedavisinde hala kat edilmesi gereken uzun bir yol olsa da, bilim dünyası umut vadeden yeni yaklaşımlar üzerinde çalışıyor. Mevcut tedavilerde bazı tümörlerin ulaşılması zor olması, bağışıklık sistemini baskılayarak tedavinin etkisini azaltması veya tedaviye direnç geliştirmesi gibi zorluklar bulunuyor. Bakteriler, bu engelleri aşma potansiyeli sunuyor.
Yüzyılı aşkın bir süre önce, bazı kanser hastalarının bakteriyel enfeksiyonlar geçirdiğinde beklenmedik bir şekilde iyileşme gösterdiği gözlemlenmişti. Günümüzde ise bu durumun, bakterilerin vücudun bağışıklık sistemini kanser hücrelerine karşı harekete geçirebildiği anlaşıldı. Hatta bu yaklaşım, belirli mesane kanseri vakalarında halihazırda kliniklerde kullanılıyor. Zayıflatılmış bir bakteri türünün doğrudan mesaneye verilmesiyle, vücudun bağışıklık tepkisi kanseri yok edebiliyor.
Neden Bakteriler?
Belirli bakteri türleri, katı tümörlerin içine doğal olarak nüfuz etme ve çoğalma yeteneğine sahip. Bu tümörler, ölü hücrelerden elde edilen bol besin kaynakları, düşük oksijen seviyesi ve zayıflamış bağışıklık fonksiyonu ile bakteriler için ideal bir yaşam alanı sunuyor. Sağlıklı dokulara ise nispeten zarar vermiyorlar.
Son 30 yılda, bakteriyel kanser tedavileri üzerine 500'den fazla araştırma makalesi ve çok sayıda klinik deneme yapıldı. Bu alandaki çalışmalar hızla artarken, özellikle pankreas, akciğer ve baş-boyun gibi geleneksel tedavilere direnç gösteren katı tümörler hedefleniyor.
Bakteriler Kanser Aşıları İçin Taşıyıcı Olabilir
Kanser aşıları, tümör hücrelerini tanımlayarak bağışıklık sistemini bu hücrelere karşı harekete geçirmeyi amaçlar. Bakteriler, bu aşıları taşımak için birer kurye görevi görebilir. Genetik mühendislik sayesinde, bakterilere zararlı olabilecek genetik talimatlar çıkarılıp yerine bağışıklık sistemini uyaran tümör antijenlerine ait DNA yerleştirilebilir. Listeria monocytogenes gibi türler, kanser aşısı klinik denemelerinde sıkça yer alıyor. Ancak mevcut zorluk, bağışıklık sistemini kanserin belirtilerini güçlü bir şekilde tanıyacak şekilde eğitmek ve aynı zamanda tehlikeli aşırı uyarılardan kaçınmaktır.
Bakteriler Mevcut Kanser Tedavilerini Güçlendirebilir
Mevcut klinik denemelerin neredeyse yarısı, bakterileri immünoterapi veya kemoterapi ile birleştirerek kişiselleştirilmiş tedavi planları oluşturuyor. Bu yaklaşımlar, vücudun kansere karşı mücadelesini artırmayı hedefliyor. Örneğin, modifiye edilmiş Listeria bakterilerinin immünoterapi ile birlikte kullanılarak tekrarlayan rahim ağzı kanserinde bağışıklık sistemini aktive ettiği denemeler başarıyla tamamlandı. Başka bir denemede ise modifiye edilmiş Salmonella bakterileri, ileri evre pankreas kanseri hastalarında kemoterapi ile birlikte kullanılarak yaşam süresini uzatmayı amaçladı.
Bakteriler 'İlaç Olarak Mikroplar' Olabilir
Bakterileri bir ilaçla donatarak, tümörü içeriden yok etmeleri sağlanabilir. Bu, bakterilerin hassas genetik kontrol altında hareket etmesini gerektirir. Araştırmacılar, bakterileri tümör çevresindeki moleküler sinyalleri algılayacak, işleyecek ve bunlara yanıt verecek şekilde yeniden programlayabiliyor. Ayrıca, ilaç dağıtımından sonra kendi kendini yok eden, bağışıklık artırıcı moleküller salgılayan veya başka tedavileri tetikleyen bakteriler geliştirilebiliyor. Birçok tedavi stratejisini aynı anda barındıran 'çok fonksiyonlu' bakteri türleri üzerinde çalışmalar devam ediyor. İnsanlarda uzun yıllardır kullanılan probiyotik türlerinin de, kanser öldürücü moleküller üretmek veya tümör çevresindeki ortamı değiştirmek üzere mühendislikle geliştirilebileceği düşünülüyor.
Bu Yaklaşım Ne Kadar Yakın?
İlk insan denemeleri bu yaklaşımın genel olarak güvenli olduğunu gösterse de, doğru dozu bulmak hassas bir denge gerektiriyor. Bakteriler canlı organizmalar olduğu için öngörülemeyen şekillerde evrilebilir ve insanlarda kullanımları sıkı güvenlik kontrolleri gerektirir. Güvenlik için modifiye edilmiş türler bile enfeksiyona neden olabilir veya aşırı inflamasyona yol açabilir. Bu nedenle araştırmacılar, bakterilerin tümörler dışına yayılmasını engelleyen veya tedavi sonrası kendi kendini yok etmelerini tetikleyen mühendislik ürünü güvenlik mekanizmaları üzerinde çalışıyor. Bu zorluklar aşıldığı takdirde, bu tür 'canlı ilaçların' yaygın olarak kullanılabilmesi için klinik denemeleri başarıyla tamamlaması ve düzenleyici onayları alması gerekecek. Bu, kanser tedavisinde statik ilaçlardan adaptif biyolojik sistemlere doğru büyük bir değişimin habercisi olabilir.
