Bilim dünyası, yaşlanmayla birlikte yumurtalarda meydana gelen kromozomal hataların nedenini anlama ve bu süreci tersine çevirme potansiyeli taşıyan önemli bir adım attı. Bu yenilikçi araştırma, kadınların üreme ömrünü uzatabilecek tedavi yöntemlerinin önünü açabilir.
Gerçekleştirilen çalışma, yumurta yaşlanması sürecinde gözlemlenen değişiklikleri laboratuvar ortamında yeniden yaratmaya olanak tanıyan yeni bir araç sunuyor. Bu teknik, fare yumurta hücreleri kullanılarak yapılıyor. Böylece araştırmacılar, hem yaşlı fareleri beklemek zorunda kalmıyor hem de yaşlı insan yumurtalarını toplama zahmetine girmiyor. Bu yöntem, yumurta yaşlanmasına katkıda bulunabilecek farklı etkenleri hassas bir şekilde inceleme imkanı sunuyor.
Bu alanda çalışan uzmanlar, bu yeni aracın yaşlanma mekanizmalarını daha derinlemesine çözmek için büyük bir potansiyel taşıdığını belirtiyor. Mekanizmaları ayrı ayrı inceleyebilmek, ne olup bittiğini daha iyi anlamayı ve müdahaleleri daha isabetli yapmayı sağlıyor. Bu araştırma henüz erken aşamalarında olsa da, ilerleyen zamanlarda ilerleyen yaşlarda çocuk sahibi olmayı planlayan kadınların üreme dönemlerini uzatmaya yardımcı olması hedefleniyor.
Kadınlarda üreme yaşlanmasının önemli bir eşitsizlik kaynağı olduğu vurgulanıyor. Erkeklerin çocuk sahibi olma konusunda kadınlar kadar zaman kısıtlaması yaşamadığı bir gerçek. Günümüzde özellikle 30 yaş altı doğum oranlarında düşüş yaşanırken, 30 yaş üstü doğum oranlarında bir artış gözlemleniyor. Bu durum, daha ileri yaşlarda hamilelik oranının kromozomal anormallik riskinin arttığı bir döneme denk geliyor. Araştırmacılar, bu üreme penceresini sadece üç yıl bile uzatabilmenin pek çok insan için büyük bir fark yaratacağını düşünüyor.
Yaşlanan Yumurtalar İçin Bir Model
Kadınlar, doğuştan sahip oldukları yumurta hücrelerini menstrüel döngü ile zamanla kaybeder. Yumurtalıklarda bekleyen bu hücreler, onlarca yıl boyunca bu süreçte kalabilir. Yaklaşık 30 yaş civarında, bekleyen yumurta hücrelerinde anöploidi riski keskin bir şekilde artmaya başlıyor. Bu durum, yumurtaların 46 kromozomdan daha fazla veya az kromozom taşıma olasılığının arttığı anlamına geliyor. Çalışmalar, yumurta anöploidi riskinin 35 yaşından sonra neredeyse katlanarak arttığını ve 40 ile 45 yaşlarında bu oranın daha da yükseldiğini gösteriyor. Bu kromozomal anormallikler, kadınlarda kısırlık ve gebelik kaybına neden olmanın yanı sıra, çocuklarda genetik hastalıklara yol açabiliyor. Bilim insanları, anöploidi riskinin yaşla birlikte neden bu kadar arttığına dair kesin bir sonuca henüz ulaşamamış olsa da, önde gelen teori, kromozomları bir arada tutan güçlerin yaşla birlikte zayıfladığı yönünde. Normalde, yumurta döllenmeden önce kromozomların ayrılması sırasında bu güçler görev yapar. Ancak bu durum tek başına, özellikle 30 yaşından itibaren gözlemlenen keskin artışı tam olarak açıklayamıyor.
Bu gizemi çözmek için araştırmacılar, deney ortamlarında yumurta hücrelerinde yaşlanmaya benzer değişiklikler tetikleyerek, sonrasında hücrelerin nasıl değiştiğini yüksek çözünürlüklü zaman atlamalı mikroskopla izlediler. Bu modelin önemli bir parçası, kromozomları bir arada tutan moleküler yapının kritik bir bileşeni olan REC8 proteinini değiştirmek için gen düzenleme sistemi CRISPR kullanıldı. Bu müdahale ile REC8'e bir anahtar eklendi ve bu anahtar 'açık' konuma getirildiğinde protein parçalanmaya başladı. Bu sistem sayesinde, araştırmacılar bir yumurta hücresindeki REC8 parçalanmasının derecesini hassas bir şekilde kontrol ederek, doğal yaşlanma sürecinde meydana gelenleri taklit edebildiler.
Araştırmacılar daha önce de REC8 üzerinde benzer değişiklikler yapmış olsa da, bu yeni sistemin avantajı, yumurtalara doğrudan müdahale etmekten kaçınılması ve REC8 seviyelerinin daha hassas bir şekilde ayarlanabilmesi. Bu yeni teknik sayesinde, hayvanlarda yıllar sürebilen veya insanlarda on yıllar alabilen bu süreçler, 60 ila 90 dakika gibi kısa bir sürede gerçekleştirilebiliyor.
Gelecek Tedavilere Giden Yolu Açmak
Ekip, REC8'in farklı derecelerde parçalanmasının, beklendiği gibi kromozom ayrılma hatalarına ve anöploidiye yol açtığını gösterdi. Bu, REC8 kaybında hataların oranının aniden fırladığı belirli bir eşiği belirlemelerine de olanak tanıdı. REC8 kaybı bu sorunları tetikleyebilse de, bilim insanları yumurtaların yaşla birlikte başka şekillerde de zayıfladığını biliyor. Bunu modellemek için ekip, kromozomları bir arada tutan diğer proteinlerle ve doğru zamanda kromozomları ayıran liflerle de oynadı. Bu müdahaleler, yalnızca REC8 kaybıyla görülenin ötesinde kromozomal hata oranını artırdı.
Tüm bu sonuçlar birlikte değerlendirildiğinde, kromozomların moleküler yapısının parçalanmasının anöploidi için zemin hazırladığı düşünülüyor. Ancak 30'lu ve 40'lı yaşlardaki ani artışın, bu kromozom ayırma mekanizmasının birden fazla parçasının 'sinerjik arızasından' kaynaklandığı tahmin ediliyor. Yumurtaların yaşlanmasından kaynaklanan etkileri tam olarak anlamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyuluyor, ancak yeni model bu çalışmaları kolaylaştıracak. İnsan yumurtalarıyla çalışmanın getirdiği etik zorluklar ve sınırlamalar göz önüne alındığında, bu fare modeli en iyi seçenek olarak görülüyor.
Uzun vadede, bu model potansiyel tedavi yöntemlerini taramak ve test etmek için kullanılabilecek. Böylece, yumurtaların daha genç yaşlardaki gibi daha az kromozomal hatayla güvenilir bir şekilde bölünmesine yardımcı olacak, zamanı geri döndürebilecek bir yöntem bulunabilir. Bu tür gelişmelerin, en azından tüp bebek (IVF) klinikleri ortamında yumurta kalitesini iyileştirmeye yönelik önleyici tedbirler için zemin hazırlayacağı ve bunun büyük bir etkisi olacağı öngörülüyor.
