Son araştırmalar, bazı aşıların bilişsel gerilemeye karşı koruyucu bir kalkan oluşturabileceğini ortaya koyuyor. Bilim insanları, bu etkiyi yaratan mekanizmaları çözmeye odaklanırken, yaşlı yetişkinler üzerinde yapılan yeni bir çalışma, bu gizemi aydınlatacak önemli ipuçları sunuyor.
Amerika Birleşik Devletleri'nde 130.000'den fazla kişinin verilerini inceleyen geriye dönük bir çalışma, zona (Shingrix) ve solunum yolu sinsityal virüsü (RSV) (Arexyv) aşılarının, yıllık grip aşısına kıyasla demans riskinde azalmayla ilişkili olduğunu gösteriyor. Her iki aşı da özellikle yaşlı yetişkinler için önerilmekte ve bağışıklık sistemini uyararak aşı sonrası yanıtı güçlendiren AS01 yardımcı maddesini içermektedir. Grip aşısında bu yardımcı madde bulunmamaktadır.
Yapılan analizlere göre, Shingrix aşısı olan bireylerde, sadece grip aşısı olanlara kıyasla 18 ay içinde demans riski yüzde 18 oranında azalıyor. RSV aşısı uygulananlarda ise bu oran yüzde 29'a ulaşıyor. Her iki aşıyı da olanlarda ise demans riski yüzde 37 oranında düşüş gösteriyor. Ancak, iki aşının birlikte sağladığı korumanın, tek bir aşının sağladığı korumadan istatistiksel olarak daha belirgin olmadığı gözlemleniyor.
Araştırmacılar, aşıların demans üzerindeki olumlu etkisinin, hedeflediği virüslerden korunmanın ötesinde, AS01 yardımcı maddesinin doğrudan bir rolü olabileceğini düşünüyor. Bu bulgular, son yıllarda popülerlik kazanan ve demansın beyinle ilgili bir hastalık değil, beyindeki bağışıklık sisteminin bir bozukluğu olduğu hipoteziyle de örtüşüyor. Aşıların, enfeksiyon riski olmasa bile bağışıklık sistemindeki önemli yolları tetikleyerek beyni koruyabileceği düşünülüyor.
Daha önceki çalışmalar da uçuk, zona, mononükleoz, zatürre ve COVID-19 gibi çeşitli viral enfeksiyonlara maruz kalmanın ileriki yaşlarda bilişsel gerileme riskini artırabileceğini ve aşıların bu riski önemli ölçüde azaltabildiğini göstermişti. Ancak bu etkinin tam olarak neden kaynaklandığı bir muamma olmaya devam ediyordu. Örneğin, İngiltere'de yapılan bir çalışma, Shingrix aşısının demans başlangıcını yüzde 17 geciktirdiğini ortaya koymuştu. Bu durum, aşının viral maruziyeti ne kadar iyi azalttığıyla doğrudan ilişkili olarak yorumlanmıştı.
Amerika Birleşik Devletleri'nde 50 yaş üstü yetişkinlerin zona virüsüne (suçiçeği virüsünün farklı bir türü) karşı korunmak için iki doz zona aşısı olması öneriliyor. Ayrıca, 75 yaş üstü yetişkinlerin RSV aşısı olması da tavsiye ediliyor. Bu aşılar, ciddi enfeksiyonlardan korunmanın yanı sıra, görünüşe göre demansa karşı da bir savunma mekanizması sunuyor.
Bilim insanları, zona ve RSV aşılarının demansa karşı bir miktar koruma sağlayabileceği sonucuna varırken, bu korumanın altında yatan mekanizmaların henüz tam olarak belirlenmediğini belirtiyorlar. Aşıların son 50 yılda dünya genelinde milyonlarca hayat kurtardığı düşünüldüğünde, bu yeni bulgunun, bilimin insan sağlığına katkısının sadece başlangıcı olabileceği umuduyla değerlendiriliyor.
