Yıldızların gizemli dünyasında yeni bir gelişme yaşandı. Yaklaşık 548 ışık yılı uzaklıktaki devasa kırmızı süperdev yıldız Betelgeuse'un etrafında dönen küçük ve sönük bir eşlikçi yıldız astronomlar tarafından nihayet gözlemlendi. Bu keşif, bilim insanlarının Betelgeuse'un davranışları üzerinden yaptığı tahminlerle birebir örtüşüyor.
Arapça'da 'Devin Eli' anlamına gelen Betelgeuse'un adından esinlenen araştırmacılar, bu 'eli' çevreleyen yoldaş yıldıza 'Siwarha' yani 'Onun Bileziği' adını vermeyi öneriyor.
Aslında bu tespitin imkansız olabileceği düşünülüyordu, bu da keşfi daha da çarpıcı hale getiriyor.
NASA Ames Araştırma Merkezi'nden astofizikçi Steve Howell, "Bu tespit, Gemini'nin yüksek açısal çözünürlüklü görüntülemede ulaşabileceği sınırların ta kendisiydi ve başardık," diyor. "Bu, benzer nitelikteki başka gözlemsel çalışmaların önünü de açıyor."
Orion takımyıldızında yer alan Betelgeuse, Güneş'ten yaklaşık 16.5 ila 19 kat daha fazla kütleye ve 764 kat daha büyük yarıçapa sahip devasa bir yıldız. Sadece 10 milyon yaşında olmasına rağmen, büyük kütlesi nedeniyle ömrünün son aşamalarına yaklaşmış durumda. Bu tür devasa yıldızlar daha hızlı yanar, daha parlak ve daha sıcak olur, yaşamlarının sonunda süpernova patlamalarıyla nötron yıldızı veya kara delik oluştururlar.
Betelgeuse, bu nedenle kozmosta nadir bulunan bir mücevher niteliği taşıyor: Ömrünün son evresinde, Dünya'ya yakınlığı sayesinde detaylı bir şekilde gözlemlenebilen, kısa ömürlü bir yıldız.
Yapılan gözlemler, Betelgeuse'un oldukça ilginç olduğunu gösteriyor. Yıldızın parlaklığının %35 oranında düştüğü gizemli 'büyük karartma' olayı, daha sonra yıldızın ışığını engelleyen devasa bir toz bulutunun soğumasıyla açıklandığı düşünülen bir gözlem olarak kayıtlara geçmişti.
Betelgeuse'un ışığı başka şekillerde de dalgalanıyor. Parlaklığında iki baskın döngü var: biri yaklaşık 400 gün, diğeri ise yaklaşık altı yıl sürüyor. 400 günlük döngü, yıldızın kendi içindeki salınımlarından kaynaklanıyor.
Altı yıllık ikinci döngü ise, yıldızın içsel aktivitesiyle tam olarak uyuşmadığı için açıklığa kavuşturulması daha zor bir konu olmuştu.
Ancak, son zamanlarda yapılan birçok çalışma, Güneş'in kütlesinin bir ila iki katı arasında değişen küçük, yakın bir eşlikçi yıldızın bu durumu açıklayabileceğini öne sürdü. Bu teoriyi destekleyen çalışmalara göre, bu nesnenin gözlemlenmesi için en uygun zaman Aralık 2024 olacaktı.
İşin zor kısmı burada başlıyor. Betelgeuse o kadar büyük ve parlak ki, hemen yanında daha küçük ve sönük bir nesneyi tespit etmek oldukça güç. Howell ve ekibi, Dünya'nın atmosferinin neden olduğu bozulmaları düzelten çok kısa pozlama süreleri kullanan 'speckle imaging' (nokta görüntüleme) tekniğini kullandı.
Elde edilen tespitin güvenilirlik seviyesi sadece 1.5 sigma olsa da, tüm beklentileri karşılıyor: bir eşlikçi yıldız, astronomların düşündüğü yerde ve tam da görünmesi gereken zamanda.
Howell ve meslektaşları, Siwarha'nın kütlesinin Güneş'in yaklaşık 1.6 katı olduğunu ve Betelgeuse'dan yaklaşık 4 astronomik birim (Dünya ile Güneş arasındaki mesafenin dört katı) yörünge uzaklığında bulunduğunu düşünüyor. Bu, Siwarha'yı Jüpiter'in Güneş'e olan uzaklığından daha yakına yerleştiriyor ve yörünge periyodunun 5.94 yıl olmasına neden oluyor.
Araştırmacılar, "Sunulan sonuçlar kesin değil, çünkü tespit enstrüman yeteneklerinin sınırında gerçekleşti," diye yazıyorlar. "Ancak sonuçlar, Betelgeuse'un bir yıldız eşlikçisinin varlığına dair en doğrudan ve önemli kanıtları ve bu eşlikçinin özelliklerini sunuyor."
Bu keşif, bilim dünyasında büyük bir heyecan yarattı.
Gözlemler, Siwarha'nın ana diziye henüz tam olarak ulaşamamış, yani çekirdeğinde hidrojen füzyonu henüz başlamamış bir F-tipi yıldız olduğunu gösteriyor.
Daha kütleli yıldızların ömrünün daha kısa olduğunu hatırlayın. Daha küçük yıldızların ise hayata başlaması biraz daha uzun sürer. Dolayısıyla, Betelgeuse ve Siwarha muhtemelen aynı anda, birlikte doğmuş olsalar da, Betelgeuse'un ömrü neredeyse sona ermişken, Siwarha'nınki henüz gerçekten başlamamış.
Aslında muhtemelen hiç başlamayacak. Astronomlar, Betelgeuse'un önümüzdeki 100.000 yıl içinde süpernova olarak patlayacağını ve geride bir nötron yıldızı bırakacağını tahmin ediyor. Bu gerçekleştiğinde, Siwarha doğrudan etkilenecek.
Siwarha'yı gözlemlemek için bir sonraki fırsat Kasım 2027'de yakalanacak. Astronomların, bu zorlu, kaderi belli olmuş yıldıza daha yakından bakmak için gözlem tekniklerini geliştirmelerine yalnızca iki yıl kaldı.
Araştırma, The Astrophysical Journal Letters'da yayımlandı.
