Bir yarışma programı düşünün. Sunucu yarışmacıya rastgele üç seçenekten birini (A, B veya C) seçmesini istiyor. Yarışmacı örneğin B seçeneğini seçtikten sonra, sunucu kalan seçeneklerden birinin (mesela C'nin) ödülü barındırmadığını açıklıyor. Son adımda ise yarışmacıya fikrini değiştirip kalan A seçeneğini mi seçeceği yoksa ilk tercihinde mi kalacağı soruluyor.
Amerikan bir yarışma programı sunucusundan adını alan bu meşhur bulmaca, uzun yıllardır matematikçileri eğlendiriyor. Ancak insan zihninin ve beyninin nasıl çalıştığına dair de önemli bilgiler sunuyor.
Neden bazı insanlar fikirlerini değiştirmeyi seçerken, diğerleri ilk tercihlerinde kalıyor? Siz ne yapardınız ve seçiminizi zihniniz hakkında neler anlatırdı?
Fikrini Değiştirme Zamanını Seçmek
Fikir değiştirme üzerine yapılan araştırmalar, zihin değişimlerinin ne zaman ve nasıl gerçekleştiğini açıklamak için "üstbiliş" (metacognition) kavramını kullanıyor. Geniş anlamda üstbiliş, bir görevi ne kadar iyi yaptığımız hakkında bize bilgi veren psikolojik ve biyolojik süreçleri ifade eder.
Bir anlamda üstbiliş, bize doğru yolda olduğumuzu ya da daha çok çaba göstermemiz gerektiğini söyleyen iç sesimizdir.
Sezgisel olarak, fikir değişiklikleri ilk tercihimizdeki düşük güvenden tetiklenebilir. Ancak meslektaşlarım ve ben, çeşitli karar türleri üzerindeki fikir değiştirme araştırmalarını incelediğimizde, insanların düşündüğünüzden daha az sıklıkla fikir değiştirdiğini gösteren birçok çalışma bulduk.
Bu durum, tercihlerimiz hakkında ne kadar sık belirsizlik hissettiğimiz göz önüne alındığında şaşırtıcıydı.
Diğer yandan, insanlar fikirlerini değiştirmeyi seçtiklerinde, bu genellikle daha iyiye doğrudur. Fikrini değiştirip değiştirmemeyi doğru bir şekilde değerlendirme yeteneği, üstbilişsel hassasiyet olarak adlandırılır.
Araştırmalarımız, insanların zaman baskısı altına girdiklerinde, fikrini değiştirip değiştirmemeleri konusunda genellikle daha iyi kararlar verdiğini ortaya koyuyor.
Fikirlerimizi değiştirmeye nasıl karar verdiğimiz hakkında daha fazla bilgi edinmek, zihinlerimizi daha iyi seçimler yapmaya eğitmeye yönelik yollar bulmamızı sağlayabilir.
Beynimiz Ne Zaman Fikir Değiştireceğimizi Gösteriyor
Fikir değiştirme ile ilgili bir diğer ilginç soru ise insanların ne zaman fikirlerini değiştirmeyi seçtiğidir. Bu sorunun cevabı bariz görünebilir, çünkü insanlar ancak ilk tercihlerini yaptıktan sonra fikirlerini değiştirebilirler.
Bu süreci daha iyi anlamak için, ekranda hareket eden görüntüler hakkında soruları yanıtlamayı içeren laboratuvar görevinde, insanlar ilk tercihlerini yapmadan önce beyin aktivitelerini ölçtük. Başarılı bir şekilde, fikir değişikliklerini gerçekleşmeden saniyeler önce tahmin ettik.
Bu bulgular, fikir değişikliklerini tahmin eden beyin aktivitesinin, daha sonra bir fikir değişikliğine gerek kalmadan ilk tercihlerin kalitesini iyileştirmek için kullanılabileceğini gösteriyor. Bu beyin aktivitesine dayalı eğitim, sağlık veya savunma gibi hassas mesleklerdeki insanların daha iyi kararlar vermesine yardımcı olabilir.
Neden Daha Sık Fikir Değiştirmeyiz?
Üstbiliş üzerine yapılan araştırmalar, fikir değişikliklerinin seçim sonuçlarını iyileştirme eğiliminde olduğuna dair güçlü kanıtlar sunmuştur. Peki insanlar neden fikirlerini değiştirmekte bu kadar isteksizdir?
Bunun en az iki olası nedeni var. Birincisi, fikir değiştirmeye karar vermek, genellikle ilk tercihlerin kalitesini analiz etmek için ekstra bilişsel çaba gerektirir. Her karar bu çabayı gerektirmez ve çoğu günlük seçim mükemmel olmak yerine yeterince iyi olabilir.
Örneğin, yanlış marka portakal aromalı gazlı içeceği seçmek muhtemelen refahımızı önemli ölçüde etkilemeyecektir. Aslında, tüketici araştırmaları, daha az seçenek sunulduğunda alıcıların ürün memnuniyetini daha yüksek bildirme eğiliminde olduğunu gösteriyor; bu olguya "seçim paradoksu" denir.
Bu durum, daha fazla seçeneğe sahip olmanın ve dolayısıyla fikir değiştirme fırsatının daha fazla bilişsel çaba gerektirebileceğini düşündürmektedir.
İkincisi, sık sık fikir değiştirmek, sosyal olarak arzu edilmeyen kişilik özellikleri sinyali verebilir. Anlamlı ve tatmin edici kişilerarası ilişkiler, başka bir kişinin eylemlerini tahmin etme ve ona güvenme yeteneğine dayanır.
Dengesiz ve sık fikir değişiklikleri ilişkileri olumsuz etkileyebilir ve insanlar sosyal entegrasyonlarını geliştirmek için bunu yapmaktan kaçınabilirler.
Fikir Değiştirmenin Geleceği
Fikir değiştirme bilimi, hızla gelişen heyecan verici bir araştırma alanıdır.
Alana yönelik gelecekteki gelişmeler, daha sonra doğru fikir değişikliklerinin belirli beyin aktivitesi belirteçlerini tanımlamaya odaklanabilir. Güvenilir ve geçerli belirteçler bulunursa, insanlar daha iyi mesleki ve sosyal sonuçlar elde etmek için ne zaman fikir değiştirmeleri gerektiğini anlamada uzmanlaşmalarına yardımcı olmak için kullanılabilir.
Ve evet, Monty Hall problemine dönersek: Eğer bir gün bir yarışma programı sunucusu tarafından bu seçenekle karşılaşırsanız, kesinlikle fikrinizi değiştirmelisiniz. Bu senaryoda, matematiksel nedenlerden ötürü, ilk tercihinizi değiştirmek kazanma şansınızı ikiye katlar.
Bu makale, Creative Commons lisansı altında The Conversation'dan yeniden yayınlanmıştır. Orijinal makaleyi okuyabilirsiniz.
