Telefonunuzun ekranından başınızı kaldırdığınızda, hiçbir şey düşünmediğinizi fark ettiğiniz anlar yaşanır. Bu bir hafıza kaybı veya dalgınlık değil, tam anlamıyla hiçbir şey düşünmediğiniz bir zamandır. Nörobilimciler bu duruma 'zihin boşalması' adını veriyor ve bunu bilinçli düşüncenin aniden durduğu kısa, uyanık bir evre olarak tanımlıyor.
Bilim insanları eskiden uyanık zihinlerimizin sürekli düşünce ürettiğini sanıyordu, ancak son araştırmalar bunun böyle olmadığını gösteriyor. Zihin boşalması, uyanıklık ve uyaranlara karşı tepki verme yeteneği ile ilgili değişikliklerle ilişkilendirilen, kendine özgü bir bilinç hali olarak kabul ediliyor. Bu ilginç durumun incelenmesi, bilincin nasıl çalıştığına dair önemli ipuçları sunabilir.
Bu durumun sık aralıklarla yaşandığı belirtiliyor. Bazı kişilerde bu, zihinde bir anlık duraklama gibi hissedilirken, unutulan bir şey olduğu hissiyatı olmuyor. Genellikle kişi, rastgele bir soruyla karşılaştığında bu boşalmanın farkına varıyor.
Bu durumun ne kadar sık yaşandığı kişiden kişiye değişse de, yapılan çalışmalar uyanık saatlerimizin yaklaşık %5 ila %20'sinin bu boşlukta geçebileceğini gösteriyor.
Zihin Boşalması Üzerine Bir İnceleme
Yapılan bir çalışmada, 'zihin boşalması' durumu incelendi. Nörobilimciler, kişilerin dikkatlerinde kesintiler yaşadığı anları, örneğin dalgınlık veya zihin boşalması durumlarını ölçmek için elektroensefalografi (EEG) yöntemini kullandılar. EEG, katılımcıların başlarına elektrotlar yerleştirilerek beyin aktivitesini ölçüyor. Zihin boşalması, düşüncenin tamamen yok olduğu bir durumken, zihin dalgınlığı ise kişinin dikkatinin ana konudan başka görevlere veya fikirlere kayması anlamına geliyor.
Katılımcılara bir ekran üzerinden hızla rakamlar gösterildi ve gösterilen her rakama bir tuşa basmaları, ancak sadece '3' rakamını atlamaları talimatı verildi. Bu görev, kişilerin bir yanıt gerektiğinde ne kadar hızlı tepki verdiğini ve gerektiğinde bu tepkiyi ne kadar iyi engelleyebildiklerini ölçüyor.
Sunulan rakamların çoğuna yanıt verilmesi gerektiği için, katılımcılar ekranda '3' gördüklerinde yanlışlıkla tuşa basabiliyorlardı. Araştırmacılar, bir dakika arayla katılımcılara o anda ne düşündüklerini sordular ve yanıtların ya göreve odaklı, ya zihin dalgınlığı içinde ya da 'zihin boşalması' yaşadıkları şeklinde olduğunu tespit ettiler.
Zihinleri dalgın olduğunda katılımcılar tuşa daha hızlı basarken, zihinleri boşaldığı anlarda ise tepkileri belirgin şekilde yavaşladı. Bu durum, bu iki zihinsel halin birbirinden farklı olduğunu gösteriyor.
Beyin aktivitesi de benzer bir tablo çizdi. EEG verileri, katılımcıların zihinleri boş olduğunda, zihinleri dalgın olduğundan veya dikkatli olduklarından daha yavaş bir beyin aktivitesi gösterdiğini ortaya koydu. Bu durum, beyin bağlantılarının o ana özgü bir şekilde değiştiğini düşündürüyor.
EEG verileri, beyin aktivitesindeki hızlı değişimleri izlemede harika olsa da, hangi beyin bölgelerinin dahil olduğunu tam olarak belirleyemiyor. Bunun nedeni, beyin dalgalarını kafatası yoluyla kaydetmesi ve sinyallerin beyin dokusu, sıvı ve kemik boyunca ilerlerken bulanıklaşmasıdır.
Çalışmanın EEG sonuçları, zihin boşalması sırasında beynin aktivitesinin küresel olarak yavaşladığını gösteriyor, ancak teknik, belirli bölgeleri tespit edemedi. İşte bu noktada fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme (fMRI) devreye girdi.
Hiper-senkronizasyon
fMRI, hangi bölgelerin aktif olduğunu ve nasıl etkileşimde bulunduklarını daha net bir şekilde gösteriyor, ancak tekniğin izleme hızı daha yavaş çünkü beyin sinyallerini doğrudan takip etmek yerine kan akışını izliyor. fMRI, bir odaya göz atmak ve kimin kiminle konuştuğunu görmek gibi, ancak ne zaman olduğunu tam olarak bilmeden.
Çalışmanın ortak yazarlarından biri, fMRI kısmını yönetti. Katılımcılar bir fMRI tarayıcısında herhangi bir özel görev olmadan dinlenirken, araştırmacılar periyodik olarak ne düşündüklerini sordular. Sonuçlar şaşırtıcıydı: İnsanlar zihin boşalması yaşadıklarını bildirdiklerinde, beyinleri hiper-bağlantılılık — derin uykuda görülenlere benzer küresel, senkronize bir aktivite paterni — gösteriyordu. Tipik olarak, uyanık ve bilinçliyken, beyin bölgelerimiz bağlantılıdır ve iletişim halindedir, ancak zihin boşluklarında olduğu gibi senkronize değildir.
Zihin boşalması durumunda beynin senkronizasyona doğru bir miktar itildiği düşünülüyor. Bu durumun, bilincin hassas noktalarını bozarak zihnimizi boşluğa göndermeye yetebileceği ifade ediliyor.
Zihin boşalması üzerine yapılan araştırmalar henüz erken aşamada olsa da, bu durumun derin uykuda görülen beyin modellerine benzerliği, olası işlevi hakkında önemli bir ipucu sunabilir. Yavaş dalga uykusu olarak da bilinen derin uyku, beyin için önemli temizlik çalışmalarıyla örtüşüyor. Birikmiş atıkları temizliyor, beyni soğutuyor, enerji tasarrufu sağlıyor ve tam bir zihinsel aktivite gününün ardından sistemi sıfırlamaya yardımcı oluyor.
Zihin boşalmasının, uyanıkken bir tür mini sıfırlama görevi görebileceği öne sürülüyor. Bu durum, adeta 'kendine beş dakika vermek' veya 'kafasını soğutmak' gibi tanımlanıyor. Uyku yoksunluğu yaşayan kişilerin daha fazla zihin boşalması yaşadığını gösteren erken çalışmalar da bu fikri destekliyor.
Her iki araştırmacı da bu durumun beynin kendini sürdürmesinin bir yolu olabileceğini vurguluyor, ancak performans açısından ideal olmadığını belirtiyorlar.
Zihin boşalmasını hiç yaşamamış insanlara rastlamak mümkün olsa da, bu pek olası görünmüyor. Zihin boşalmasını tespit etmek zor olabilir ve bazen kişi, 'tamam, aslında hiçbir içerik yoktu' farkındalığına varmak için kesintiye uğraması gerekebilir.
