Market rafları önünde durup, görünüşte düşünmeden cips paketini elinize alıp pirinç krakerleri es geçtiğiniz oldu mu hiç? Bu tür tercihler, yiyeceklerin lezzeti, sağlığa faydası ve fiyatı gibi pek çok faktörü değerlendirerek ne alıp ne yiyeceğimize karar verdiğimiz beslenme kararlarıdır.
Peki, beynimiz bu farklı bilgileri gıda seçimlerinde nasıl kullanıyor? Her bir özelliğe dair bilgi beynimize ne zaman ulaşıyor? Bu soruların yanıtını araştırdık.
Yayımlanan yeni çalışmamızda, bir gıdayı gördükten sadece yüzlerce milisaniye sonra, farklı özelliklerin beyin aktivitesinde yankılandığını gösterdik. Bu süreç o kadar hızlı gerçekleşiyor ki, bir insanın bilinçli bir karar verebilmesinden çok daha önce tamamlanıyor.
Beynin Derinliklerine Yolculuk
Beynimizin gıdaların farklı yönlerini ne kadar hızlı işlediği, beslenme kararlarımızı doğal olarak etkiliyor. Örneğin, bir gıdanın lezzetini algılama hızımızın, sağlık değerini algılama hızımızdan daha yüksek olabileceği belirtiliyor. Bu durum, bizi daha lezzetli ama daha az sağlıklı gıdalara yönlendirebilir. Lezzetli ancak sağlık açısından ideal olmayan abur cuburlar bu yarışta avantajlı duruma geçiyor.
Gıdaların farklı yönlerini ne kadar hızlı işlediğimizi anlamak için, milisaniye hassasiyetinde elektriksel beyin aktivitesini kaydedebilen elektroensefalografi (EEG) yöntemini kullandık. Bu yöntemle, insanlara atıştırmalıklar, et ürünleri, meyveler ve tatlılar gibi çeşitli gıdaların görsellerini gösterirken beyin aktivitelerini kaydettik. Katılımcılardan ayrıca her bir gıdayı lezzeti, sağlığa faydası, kalori miktarı, aşinalığı ve yeme isteği gibi birçok farklı açıdan derecelendirmelerini istedik.
Ardından, makine öğrenmesi teknikleri kullanarak beyin aktivitesi örüntülerini (farklı gıda maddelerine verilen beyin tepkilerindeki farklılıklar) ve derecelendirme örüntülerini (bu gıdaların nasıl farklı derecelendirildiği) karşılaştırdık. Böylece, derecelendirmelerinde en büyük fark olan gıdaların beyin aktivitelerinde de en büyük fark olup olmadığını test ettik. Başka bir deyişle, gıda özelliklerine dair bilgilerin beyin aktivitesine yansıyıp yansımadığını anlamaya çalıştık.
Sonuçlar oldukça çarpıcıydı. Gıdaların sağlığa faydası, kalori miktarı ve aşinalık gibi farklı yönlerine ilişkin bilgiler, gıda görselinin ekrana yansımasından itibaren en erken 200 milisaniyede beyin aktivitesine yansıdı. Bu hızlı beyin tepkileri, insanların gördükleri gıdanın bilinçli farkına varmasından önce gerçekleşiyordu. Lezzet ve yeme isteği gibi diğer özellikler ise beyin aktivitesinde biraz daha geç bir zamanda belirdi.
Karar Vermeden Önce Seçim Yapmak
Bu bulgular, gıdaların çeşitli yönlerinin dikkatimizi erken çekebileceğini ve beslenme kararlarımızı yönlendirebileceğini gösteriyor. Beynimiz, farkında olmadan birçok farklı özelliği otomatik ve benzer zamanlamalarla değerlendirerek, karar vermeden çok önce gıda seçimlerimizi şekillendiriyor.
Şaşırtıcı bir şekilde, gıdaların sağlığa faydasının, lezzetinden daha önce beyin aktivitesinde temsil edildiğini gözlemledik. Bu durum bazı önceki bulgularla çelişse de, kullandığımız makine öğrenmesi teknikleri her bir özellik için belirgin olan ince beyin aktivitesi örüntülerini tespit etmede daha hassas olmuş olabilir.
İnsanların bir gıdanın farklı yönlerini değerlendirme biçimlerinde de benzerlikler vardı. Örneğin, daha az aşina olunan gıdalar, daha az lezzetli olarak da derecelendiriliyordu. Bu benzerlik örüntülerinden yola çıkarak, beynimizin gıdaları değerlendirirken özellikle önemli olabilecek iki temel boyut belirledik: Birincisi, bir gıdanın ne kadar doğal veya işlenmiş olduğunu gösteren "işlenmişlik" boyutu. İkincisi ise, bir gıdayı ne kadar lezzetli ve aşina bulduğumuzu ortaya koyan "iştah açıcılık" boyutu. Her ikisi de bir gıda maddesi gördükten yaklaşık 200 milisaniye sonra beyin aktivitesi örüntülerinde hızla temsil edildi.
Görünenden Fazlası Var
Bulgularımız, özellikle yalnızca gıdaların görsel özelliklerine dayandığımız durumlarda, örneğin online market alışverişi yaparken veya restoranlarda resimli menü kullanırken büyük önem taşıyor. Süpermarketlerde veya yemek siparişi uygulamalarında anlık kararlarımızı nasıl verdiğimize ışık tutuyor.
Beyin görüntüleme yaklaşımımız, örneğin gıdaların sağlığına odaklanma gibi stratejilerin, gıdaların hızlı değerlendirilmesini değiştirip değiştiremeyeceğini test etmek ve seçimlerimizi iyileştirmemize yardımcı olmak için de kullanılabilir.
Bu çalışmada gıda görselleri kullanmış olsak da, diğer duyular da beslenme kararlarında önemli rol oynar. Bir mangonun kokusu veya kızaran bir köftenin sesi de muhtemelen beyin tarafından hızla işlenir. Bir sonraki adımımız, bu diğer duyusal özellikleri inceleyerek, beynimizin sadece gıda görsellerini değil, önümüzdeki gerçek gıdaları nasıl işlediğini anlamak olacaktır.
