İnternette son dönemde adını sıkça duyuran bir kimyasal madde var: Metilen mavisi. Sağlık takviyesi olarak satılan bu mavi sıvının beyin fonksiyonlarını geliştirdiği iddia ediliyor.
Son beş on yıldır internet ortamında 'nootropik ajan' olarak tanıtılan metilen mavisinin, beyin enerjisini artırdığı, hafızayı güçlendirdiği, odaklanmayı iyileştirdiği ve zihin bulanıklığını giderdiği gibi pek çok faydası olduğu öne sürülüyor. Ancak bilimsel kanıtlar bu iddiaları ne kadar destekliyor?
Metilen Mavisi Nedir?
Metilen mavisi, koyu yeşil bir toz olarak var olan ve suda çözündüğünde derin mavi bir renk alan sentetik bir boyadır. 1876 yılında tekstiller için boya olarak sentezlenen madde, zamanla biyolojik dokuları boyama yeteneği ve sıtma parazitini öldürebilmesiyle keşfedildi. Bu özelliği, onu tıpta kullanılan ilk sentetik ilaçlardan biri yaptı.
Sıtmada yaygın olarak kullanılmasa da, 1930'larda pastörize edilmemiş sütün güvenliğini test etmek için yeni bir kullanım alanı buldu. Sütün mavi renginin hızlıca solması bakteriyel kirlenmeyi işaret ederken, rengin kalıcı olması sütün temiz kabul edildiğini gösteriyordu. Bu test, metilen mavisinin moleküllerinin diğer moleküllerle elektron alışverişi yapabilme yeteneği sayesinde çalışıyordu, adeta küçük bir pil şarj cihazı gibi.
Doktorlar Günümüzde Nasıl Kullanıyor?
Metilen mavisinin bu kimyasal yeteneği, günümüzdeki tıbbi kullanımlarına da olanak tanıyor. En önemlisi, hemoglobinin oksijen taşıyamayan bir forma dönüştüğü nadir bir kan hastalığı olan methemoglobinemiyi tedavi etmek için kullanılıyor. Metilen mavisi, elektron transferi yaparak hemoglobinin işlevini geri kazandırıyor.
Doktorlar ayrıca karbon monoksit zehirlenmesi, septik şok veya kemoterapi gibi ilaçlardan kaynaklanan toksisite etkilerini tedavi etmek için de metilen mavisini kullanabiliyor. Ayrıca lenf düğümleri gibi belirli dokuları vurgulamak veya dokunun sızıntılı olup olmadığını belirlemek için cerrahi bir boya olarak da faydalanılıyor.
Metilen Mavisi Beyni Nasıl Etkiliyor?
Metilen mavisi, beyni çevreleyen koruyucu doku bariyerini geçerek beyne ulaşabilir. Araştırmalar, bu kimyasalın hücrelerin enerji santralleri olarak tanımlanan mitokondrileri koruyabildiğini ve destekleyebildiğini de göstermiştir. Bu nedenlerle araştırmacılar, metilen mavisinin beyin üzerindeki etkilerini inceliyor.
Ancak maddeyle ilgili bilinenlerin çoğu şu anda laboratuvar ortamında yetiştirilen hücreler ve sıçanlar üzerinde yapılan çalışmalardan geliyor, insanlar üzerinde değil. Örneğin, araştırmacılar metilen mavisinin sıçanlarda öğrenmeyi geliştirebileceğini, hafızayı güçlendirebileceğini ve Alzheimer hastalığını taklit eden bir durumda beyin hücrelerini koruyabileceğini bulmuşlardır. Ayrıca beyin hasarından veya iskemik felçten sonra beyni koruyabildiğine dair hayvan çalışmaları mevcuttur. Ancak bu bulguların insanlar için geçerli olup olmadığı henüz kesin değildir.
İnsanlar üzerinde Alzheimer hastalığının bazı yönlerini tedavi etmeye yönelik birkaç klinik çalışma yapılmış olsa da, 2023'te yapılan bir inceleme bu çalışmaların sonuçlarının karışık ve kesin olmadığını belirtiyor. Küçük bir insan grubunda yapılan bir çalışmada, düşük doz metilen mavisinin hafızayı yaklaşık %7 oranında artırdığı ve düşünme görevleri sırasında beyin aktivitesini yükselttiği gözlemlenmiştir. Ancak bu tür küçük çalışmalar, geniş çaplı sonuçlar çıkarmak için yeterli değildir.
Metilen Mavisi Güvenli mi?
Metilen mavisi, tıbbi gözetim altında kullanıldığında genellikle güvenlidir. Ancak takviye olarak kontrolsüz kullanımı bazı ciddi riskler taşımaktadır.
Bunlardan biri, yaygın olarak kullanılan ilaçlarla etkileşime girebilmesidir. Metilen mavisi, önemli bir beyin kimyasalı olan serotonini parçalayan monoamin oksidaz adlı bir molekülü inhibe eder. Anksiyete ve depresyon tedavisinde kullanılan birçok ilaç serotonin seviyelerini hedef alır. Metilen mavisini bu ilaçlarla birlikte almak, ajitasyon, kafa karışıklığı, yüksek ateş, hızlı kalp atışı, kas sertliği ve şiddetli vakalarda nöbet veya ölüme yol açabilen serotonin sendromuna neden olabilir.
Ayrıca, nadir görülen G6PD enzim eksikliği olan kişilerde metilen mavisi, kırmızı kan hücrelerinin çok hızlı yıkılmasına neden olan tehlikeli bir duruma yol açabilir. Yüksek dozlarda kullanıldığında kan basıncını yükseltebilir veya kalp sorunlarına neden olabilir. Hamile veya emziren kadınlar için fetüse veya bebeğe zarar verebileceği düşüncesiyle kullanımı güvenli kabul edilmez.
Sonuç olarak, bilim insanları metilen mavisinin bazı ilgi çekici potansiyel özelliklerine dair ipuçları bulmuş olsalar da, gerçekten işe yarayıp yaramadığını, doğru dozun ne olduğunu ve uzun vadede ne kadar güvenli olduğunu anlamak için çok daha büyük ve uzun süreli insan çalışmalarına ihtiyaç vardır. Kontrolsüz kullanımından kaçınılması önemlidir.
