Romantik filmlerde veya kitaplarda sıkça karşımıza çıkar: İki kişi birbirine yaklaşırken, göz göze geldiklerinde birinin gözbebekleri büyür, sanki daha da meraklı ve heyecanlı bakıyormuş gibi.
Büyümüş gözbebeklerinin cinsel veya duygusal heyecanın yaygın bir işareti olarak kullanılması şaşırtıcı değil. Hatta internette hoşlandığınız birinin de sizden hoşlandığının işaretlerinden biri olarak büyük gözbebeklerinin gösterildiğini görebilirsiniz.
Peki, bilim bu konuda ne söylüyor?
Gerçekten de öyle: Heyecanlandığımızda gözbebeklerimiz büyür. İşte bunun bilimsel nedeni:
Gözbebeği Nedir?
Gözbebeği, gözün renkli kısmı olan irisin ortasındaki bir açıklıktır. Göze giren ışığın miktarını kontrol ederek, ışığın gözün arka kısmındaki retinaya ulaşmasını sağlar.
Normalde bu açıklık aydınlık ortamda 2-4 milimetre çapındayken, karanlıkta 4-8 milimetreye kadar genişleyebilir.
Gözbebeğinin siyah görünmesinin nedeni, aslında gözünüzün içinin rengini yansıtmasıdır. Gözbebeğini çevreleyen iris kasları, birbirinden farklı sinir sistemleri tarafından kontrol edilir.
Gözbebeğinin kenarındaki kas, büzücü (sfinkter) görevi görür. Parasempatik sinir sistemi (bazen "dinlen ve sindir" sistemi olarak bilinir) tarafından uyarıldığında kasılarak gözbebeğini küçültür.
Büzücü kasın dış kısmındaki başka bir kas ise genişletici (dilatör) görev yapar. Sempatik sinir sistemi (yani "savaş veya kaç" sistemi) tarafından uyarıldığında kasılarak gözbebeğini büyütür.
Gözbebekleriniz ve 'Altı Kural'
Gözbebeklerinin büyümesini (genişlemesini) sağlayan iki farklı mekanizma vardır.
Birincisi, sempatik sinir sisteminin doğrudan uyarılmasıyla gözbebeğinin genişlemesidir. Bu durum, aşağıdaki şeyleri yapmanız gerektiğinde veya yapmak istediğinizde tetiklenir:
- Savaşmak
- Kaçmak
- Beslenmek (yemek aramak, yemek)
- Cinsel birleşme
- Bazı maddelerin (uyarıcı uyuşturucular gibi) etkisi altında olmak
İkincisi ise, gözbebeğinin büzücü kasına giden parasempatik sinir sinyallerinin durdurulmasıdır. Bu, odaklanmanız gerektiğinde veya istediğinizde (altıncı durum) gerçekleşir.
Bu durumlar bazen topluca "altı kural" olarak adlandırılır.
Peki, Herkes İçin Aynı mı?
Yapılan bilimsel araştırmalar, gözbebeği büyümesinin cinsiyete ve cinsel yönelime göre farklılık gösterebildiğini ortaya koyuyor. Erkeklerin gözbebekleri genellikle cinsel tercihlerine paralel olarak daha net tepki verirken, kadınlarda bu durum daha değişkenlik gösterebilmektedir.
Ancak genel olarak, heyecana (duygusal, bilişsel veya cinsel) bağlı gözbebeği büyümesi bilimsel bir gerçektir.
Büyük Gözbebekleri Daha mı Çekici?
İlginç bir şekilde, yapılan bir çalışmada 5 milimetre çapındaki gözbebeklerinin en çekici bulunduğu gözlemlenmiştir. 5 milimetre, aydınlık ortamlarda anormal bir boyuttur. Acaba samimi anların yaşandığı nispeten karanlık ortamlarda gördüğümüz gözbebeği boyutlarına daha mı çekici geliyoruz?
Büyük gözbebeklerinin çekici olduğu fikri yeni değil. Rönesans döneminde İtalya'da kadınlar, gözbebeklerini büyütmek için zehirli bir bitki olan Atropa belladonna'dan yapılan damlalar kullanırdı. Bu onlara daha geniş, "baştan çıkarıcı" bir bakış verse de, aynı zamanda oldukça tehlikeliydi.
Bu bitki, bugün hala göz muayenelerinde veya ameliyatlarda gözbebeklerini güvenli bir şekilde genişletmek için kullanılan atropin adı verilen bir kimyasal içerir.
Senkronize Olmak
Gözbebeği büyümesi, sosyal ve kişilerarası etkileşimlerde de rol oynar. Bağlanma ve güven hormonu olarak bilinen oksitosinin uygulanmasının, gözbebeklerinin duygusal ifadelere verdiği tepkileri artırdığı, bunun da sosyal ipuçlarına karşı hassasiyeti yükselttiği düşünülüyor.
İnsanlar arasındaki gözbebeği büyümesi senkronizasyonunun, daha iyi takım çalışması ve karşılıklı çekim ile ilişkili olduğu görülmüştür. Bu durum, "gözbebeği taklidi" veya "gözbebeği bulaşması" olarak adlandırılan bu fenomen, kalp atışı gibi diğer otonom senkronizasyonlarla da uyumludur.
Tüm bunlar, insan bağlantısı ve çekiminin büyük bir kısmının bilinçaltında gerçekleştiğini gösteriyor.
Gözbebeklerini Başka Neler Büyütebilir?
Çeşitli maddeler ve tıbbi durumlar da gözbebeği boyutunu etkileyebilir. Uyarıcı ilaçlar, bazı nörolojik rahatsızlıklar, glokom türleri, stresli durumlar, kaygı, ağrı ve hatta fibromiyalji gibi durumlar da gözbebeği büyümesine (midriyazis adı verilen bir durum) neden olabilir.
Ayrıca kokain, ketamin, MDMA, LSD ve esrar gibi bazı yasa dışı uyuşturucular da gözbebeklerini büyüten etkilere sahiptir.
Gözbebeklerinizde uzun süreli bir büyüme fark ederseniz, bir sağlık uzmanına danışmanız önemlidir.
Entelektüel veya Duygusal Heyecan Gözbebeği Büyümesine Neden Olur mu?
Evet. Bir matematik problemi çözmeye çalışırken, not alırken dikkatlice dinlerken veya en sevdiğiniz şarkıcının müziğini dinlerken gözbebekleriniz genişleyecektir.
Ödül beklentisi, duygusal çatışmalar ve korku filmleri gibi duygusal yüklü uyaranların işlenmesi de gözbebeği boyutunda artışa yol açar.
Her Şey Bağlamla İlgili
Gözbebeği büyümesinin otomatik olarak bir kişinin heyecanlı veya size karşı çekim duyduğu anlamına gelmediğini vurgulamak önemlidir. Gözbebeği büyümesini yorumlamak bağlam gerektirir.
Birinin duygularını veya niyetini anlamak için sadece gözbebeği boyutuna güvenmek yerine, sözel onay ve diğer davranışsal ipuçları çok daha önemlidir.
Eğer karşınızdaki kişinin sizden hoşlanıp hoşlanmadığını merak ediyorsanız, neden doğrudan sormuyorsunuz?
