Ay'a inişler artık eskisi gibi şaşırtıcı değil. Son yıllarda Ay'a yönelik yarış, orada kalıcı yapılar kurma üzerine yoğunlaşmış durumda ve bu da enerji ihtiyacını ön plana çıkarıyor. Çin'in 2035'e kadar Ay'da bir nükleer santral kurma planı olduğu yönündeki haberler, ABD'nin de benzer bir nükleer reaktör projesini 2030'a kadar hayata geçirmeyi hedeflediğini gösteriyor. Bu durum, yeni bir teknolojik rekabetin işaretçisi olarak görülüyor.
Aslında bu fikir yeni değil. NASA ve Enerji Bakanlığı, Ay üslerini, madencilik faaliyetlerini ve uzun süreli yaşam alanlarını güçlendirecek küçük nükleer güç sistemleri üzerinde yıllardır sessizce çalışıyor. Uzay hukuku alanında uzman bir kişi olarak bu gelişmeleri, bir silahlanma yarışı değil, stratejik bir altyapı yarışı olarak görüyorum. Çünkü bu tür bir altyapı, bölgedeki nüfuzu da beraberinde getiriyor.
Ay'da nükleer reaktör kurulması kulağa dramatik gelse de, ne yasa dışı ne de benzeri görülmemiş bir durumdur. Sorumlu bir şekilde uygulandığı takdirde, ülkelerin Ay'ı barışçıl yollarla keşfetmelerine, ekonomik büyümelerini desteklemelerine ve daha derin uzay görevleri için teknolojileri test etmelerine olanak tanıyabilir. Ancak bir reaktör inşa etmek, aynı zamanda erişim ve güçle ilgili kritik soruları da gündeme getiriyor.
Mevcut Yasal Çerçeve Yeterli
Uzayda nükleer güç kullanma fikri yeni bir kavram değil. 1960'lardan bu yana ABD ve Sovyetler Birliği, uyduları, Mars rover'larını ve Voyager sondalarını çalıştırmak için az miktarda radyoaktif element içeren radyoizotop jeneratörleri kullanıyor. Birleşmiş Milletler'in 1992 tarihli ve bağlayıcı olmayan bir karar olan "Uzayda Nükleer Güç Kaynaklarının Kullanımına İlişkin İlkeler", güneş enerjisinin yetersiz kaldığı görevlerde nükleer enerjinin elzem olabileceğini kabul ediyor. Bu karar, güvenlik, şeffaflık ve uluslararası istişareler için yönergeler belirliyor.
Uluslararası hukukta Ay'da nükleer gücün barışçıl kullanımını yasaklayan herhangi bir hüküm bulunmuyor. Ancak önemli olan, ülkelerin bu teknolojiyi nasıl kullanacağıdır. Bu konuda ilk başarılı olan ülke, Ay'daki varlıkla ilgili beklentiler, davranışlar ve hukuki yorumlar için normları şekillendirebilir.
Neden İlk Olmak Önemli?
ABD, Çin ve Rusya gibi başlıca uzay ülkeleri tarafından onaylanan 1967 tarihli Uzay Antlaşması, uzay faaliyetlerini düzenliyor. Bu antlaşmanın IX. Maddesi, devletlerin "tüm Diğer Tarafların ilgili çıkarlarına gerekli özeni göstererek" hareket etmesini şart koşuyor. Bu, bir ülke Ay'a bir nükleer reaktör yerleştirirse, diğer ülkelerin hukuki ve fiziksel olarak etrafından dolaşması gerekeceği anlamına geliyor. Bu durum, Ay haritasında bir çizgi çekmek gibi bir etki yaratabilir. Eğer reaktör, daha büyük ve uzun vadeli bir tesisin temelini oluşturuyorsa, bu durum ülkelerin Ay'daki ve ötesindeki hamlelerini hukuki olarak şekillendirebilir.
Uzay Antlaşması'ndaki diğer maddeler de davranışlar için benzer sınırlar belirliyor ve işbirliğini teşvik ediyor. Tüm ülkelerin Ay ve diğer gök cisimlerini serbestçe keşfetme ve erişme hakkına sahip olduğunu onaylıyor, ancak toprak taleplerini veya egemenlik iddialarını açıkça yasaklıyor. Aynı zamanda, ülkelerin üsler gibi tesisler kurabileceğini ve bununla birlikte erişimi sınırlama gücü kazanabileceğini de kabul ediyor. Diğer ülkelerin ziyaretleri şeffaflık önlemi olarak teşvik edilse de, önceden istişare gerektiriyor. Bu da etkin bir şekilde, operatörlere kimlerin ve ne zaman girebileceği konusunda bir dereceye kadar kontrol sağlıyor. Bir altyapı kurmak, toprak talebinde bulunmak anlamına gelmiyor. Ay kimseye ait olamaz, ancak bir ülkenin reaktör kurması, diğerlerinin nerede ve nasıl faaliyet göstereceğini, yasal olarak olmasa da işlevsel olarak şekillendirebilir.
Altyapı, Nüfuz Demektir
Bir nükleer reaktör kurmak, bir ülkenin belirli bir bölgedeki varlığını pekiştirir. Bu fikir, özellikle Ay'ın güney kutbu gibi kaynak açısından zengin bölgeler için büyük önem taşıyor. Bu bölgelerdeki buzullar, roket yakıtı sağlayabilir ve Ay üslerini destekleyebilir. Bu aranan bölgeler, bilimsel olarak hayati ve jeopolitik olarak hassastır; zira birden fazla ülke burada üs kurmak veya araştırma yapmak istiyor. Bu bölgelere altyapı inşa etmek, bir ülkenin kaynaklara erişim yeteneğini sağlamlaştırabilir ve potansiyel olarak başkalarının aynı şeyi yapmasını engelleyebilir. Eleştirmenler radyasyon riskleri konusunda endişeli olabilir. Barışçıl kullanım için tasarlanmış ve uygun şekilde kapsüllenmiş olsa bile, reaktörler yeni çevresel ve operasyonel tehlikeler yaratır, özellikle de uzay gibi tehlikeli bir ortamda. Ancak BM ilkeleri kapsamlı güvenlik protokolleri belirlemiştir ve bunlara uyulması bu endişeleri azaltabilir.
Neden Nükleer? Çünkü Güneş Enerjisinin Sınırları Var
Ay'ın atmosferi yok denecek kadar azdır ve 14 gün süren karanlık dönemler yaşar. Buzun bulunma olasılığının yüksek olduğu bazı gölgeli kraterlerde ise güneş ışığı yüzeye hiç ulaşmaz. Bu durumlar, en kritik bölgelerde güneş enerjisini güvenilmez, hatta imkansız hale getirir. Küçük bir Ay reaktörü, on yıl veya daha uzun süre boyunca sürekli çalışarak yaşam alanlarını, gezicileri, 3D yazıcıları ve yaşam destek sistemlerini güçlendirebilir. Nükleer güç, uzun vadeli insan faaliyetlerinin anahtarı olabilir. Bu sadece Ay için değil; güneş enerjisinin daha da kısıtlı olduğu Mars görevleri için de bu yeteneği geliştirmek şarttır.
Alarm Değil, Yönetişim Çağrısı
Amerika Birleşik Devletleri, sadece teknoloji alanında değil, aynı zamanda yönetişim alanında da liderlik etme fırsatına sahip. Planlarını kamuoyuyla paylaşmaya, Uzay Antlaşması'nın IX. Maddesi'ne uymaya ve barışçıl kullanım ile uluslararası katılım taahhüdünü yeniden teyit etmeye kararlı olursa, diğer ülkeleri de aynı şeyi yapmaya teşvik edecektir. Ay'ın geleceği, en çok bayrağı kimin dikeceğiyle değil, kimin ne inşa edeceği ve nasıl inşa edeceğiyle belirlenecektir. Nükleer güç, bu gelecek için elzem olabilir. Şeffaf ve uluslararası yönergelerle uyumlu inşaat, ülkelerin bu geleceği daha güvenli bir şekilde gerçekleştirmelerine olanak tanıyacaktır. Ay'da bir reaktör, bir toprak talebi veya bir savaş ilanı değildir. Ancak bir altyapıdır. Ve altyapı, ülkelerin uzay keşfinin bir sonraki çağında her türlü gücü sergileme biçimi olacaktır.
