2023 yılında Afrika'da bulunan ve 2.35 milyar yıl öncesine ait olduğu belirlenen dikkat çekici bir meteorit, Ay'ın volkanik geçmişine dair yeni bir pencere açtı. Bu keşif, Dünya'nın en yakın komşusunun milyarlarca yıl boyunca nasıl evrimleştiğine dair anlayışımızdaki önemli bir boşluğu dolduruyor.
Resmi adı Northwest Africa 16286 olan bu meteorit, Dünya üzerinde keşfedilen en genç bazaltik Ay meteoriti olma özelliğini taşıyor.
Nadiren rastlanan jeokimyasal bileşimiyle önceki Ay görevlerinden elde edilen örneklerden ayrılan meteoritin kimyasal yapısı, Ay'ın derinliklerinden gelen bir lav akıntısından katılaşarak oluştuğunu gösteriyor.
Bu keşfi bu denli heyecan verici kılan şey ise zamanlaması. Meteoritin yaşı, Ay'ın volkanik tarihinde neredeyse bir milyar yıllık bir boşluğu kapatması açısından büyük önem taşıyor. Bu kaya, Apollo, Luna ve Chang'e 6 görevleriyle toplanan daha eski örneklerle Çin'in Chang'e 5 görevi tarafından getirilen çok daha genç materyaller arasındaki yaş farkını köprüleme görevini üstleniyor.
Bu yaş bilgisi kritik öneme sahip çünkü Ay'da volkanik aktivitenin, Ay örneklerinde daha önce belgelenenden çok daha uzun süre devam ettiğini kanıtlıyor. Bu kaya, Ay'ın tarih boyunca birden fazla belirgin aşamada volkanik aktiviteyi besleyen iç ısı üretme süreçlerini koruduğuna dair ilk kez kanıt sunuyor.
311 gramlık meteorit, nispeten büyük olivin mineralleri kristallerini içeren olivin pürfürik bazalt olarak adlandırılan bir Ay volkanik bazalt türüdür. Kimyasal bileşimi büyüleyici bir hikaye anlatıyor: orta düzeyde titanyum, yüksek düzeyde potasyum ve benzersiz bir jeokimyasal parmak izi görevi gören olağandışı derecede yüksek bir uranyum-kurşun oranı içeriyor.
Bu kimyasal ipuçları, kayanın Ay'ın iç kısmından geldiğini gösteriyor. Burada, uzun dönemler boyunca radyoaktif elementlerin bozunmasından kaynaklanan devam eden ısı üretme süreçlerinin, Ay'ın oluşumundan milyarlarca yıl sonra bile volkanik aktiviteyi sürdürdüğü düşünülüyor. Pahalı uzay görevleriyle toplanan ve yalnızca belirli iniş alanlarıyla sınırlı olan örneklerin aksine, meteoritler farklı bir avantaj sunuyor.
Ay kökenli çoğu meteorit gibi, Dünya'ya yolculuğu nazikçe gerçekleşmemiş. Erimiş cam cepleri ve damarları, Ay yüzeyinde bir asteroit veya meteorit çarpışması tarafından şoklandığını ve ardından uzaya fırlatılarak sonunda Dünya'ya düştüğünü düşündürüyor. Bu çarpışma olayı, kayanın yaşını belirlemeyi zorlaştırsa da araştırmacılar yaşını artı veya eksi 80 milyon yıl hata payıyla tahmin ediyor.
Araştırmacılar bu dikkat çekici meteoriti analiz etmeye devam ederken, en önemli bilimsel keşiflerin bazen pahalı uzay görevlerinden değil, gökyüzünden düşen ve kendi dışımızdaki dünyaların sırlarını taşıyan kayalardan geldiğini hatırlatıyor.
