Son yıllarda giderek artan sayıda bilimsel araştırma, endişe verici bir hipotezi destekliyor: Alzheimer hastalığı yalnızca yaşlanan beynin bir durumu olmakla kalmayıp, bir enfeksiyonun ürünü olabilir. Araştırmacılar bu enfeksiyonun kesin mekanizmalarını hala izole etmeye çalışsa da, sayısız çalışma Alzheimer'ın ölümcül yayılımının eskiden düşündüğümüzün çok ötesine geçtiğini gösteriyor.
Bu çalışmalardan biri, 2019 yılında yayımlanan ve Alzheimer'ın bakteriyel bir suçlusuna dair şimdiye kadarki en kesin ipuçlarından birini sunan araştırmaydı. Ve bu ipucu, biraz beklenmedik bir yerden geldi: diş eti hastalığı.
Yapılan çalışmada, kronik diş eti hastalığına (periodontitis) yol açan *Porphyromonas gingivalis* adlı patojenin, vefat eden Alzheimer hastalarının beyinlerinde bulunduğu rapor edildi. Diş eti hastalığı ile Alzheimer arasındaki bağlantı daha önce de kurulmuştu, ancak bu araştırmacılar daha ileri gitti.
Fareler üzerinde yapılan ayrı deneylerde, patojen ile ağız yoluyla enfekte edilme, bakterinin beyinde kolonileşmesine ve Alzheimer ile yaygın olarak ilişkilendirilen yapışkan proteinler olan amiloid beta (Aβ) üretiminin artmasına yol açtı.
Araştırma ekibi, Alzheimer'ın kesin nedenini keşfettiklerini iddia etmiyordu, ancak burada güçlü bir araştırma hattına sahip oldukları açıktı.
P. gingivalis'in gingipainleri (kırmızı), Alzheimer hastası bir beyinde nöronlar arasında.
Daha önce de bulaşıcı ajanların Alzheimer hastalığının gelişiminde ve ilerlemesinde rol oynadığına dair kanıtlar vardı, ancak nedenselliğe dair bulgular ikna edici değildi. Araştırmacılar, hücre içi, Gram-negatif patojen *P. gingivalis* ile Alzheimer patogenezi arasında sağlam bir kanıt bulduklarını belirttiler.
Ek olarak, ekip Alzheimer hastalarının beyinlerinde bakterinin salgıladığı gingipain adı verilen toksik enzimleri tespit etti ve bunların hastalığın iki ayrı belirteciyle ilişkili olduğunu gördü: tau proteini ve ubikuitin adı verilen bir protein etiketi.
Ancak daha da dikkat çekici olanı, ekip bu toksik gingipainleri, daha önce hiç Alzheimer teşhisi konmamış vefat etmiş kişilerin beyinlerinde de tespit etti.
Bu önemli, çünkü daha önce *P. gingivalis* ve hastalık arasında bir bağlantı olduğu bilinse de, basitçe ifade etmek gerekirse, diş eti hastalığının mı Alzheimer'a neden olduğu, yoksa demansın mı ağız bakımının kötüleşmesine yol açtığı asla tam olarak bilinemiyordu.
Gingipainlerin düşük seviyelerde bile, Alzheimer teşhisi konmamış kişilerde bile belirgin olması, potansiyel bir 'suç aleti' olabilir – eğer daha uzun yaşamış olsalardı, hastalığı geliştirmiş olabileceklerini düşündürüyor.
Araştırmacılar, gingipain antijenlerini hem Alzheimer hastalarının hem de demans teşhisi olmaksızın Alzheimer patolojisi gösteren bireylerin beyinlerinde tespit etmelerinin, *P. gingivalis* ile beyin enfeksiyonunun, demans başlangıcını takiben yetersiz diş bakımının bir sonucu veya hastalığın son evresinin bir neticesi olmadığını, ancak bilişsel gerileme öncesinde orta yaşlı bireylerde bulunan patolojiyi açıklayabilecek erken bir olay olduğunu savundular.
Ayrıca, geliştirilen bir bileşiğin fareler üzerindeki deneylerde, yerleşik bir *P. gingivalis* beyin enfeksiyonunun bakteriyel yükünü azaltabildiği, aynı zamanda amiloid beta üretimini ve nöroinflamasyonu da düşürebildiği görüldü.
Bu bağlantı hakkında gelecekteki araştırmaların neler ortaya çıkaracağını beklemek gerekecek, ancak bilim camiası temkinli bir iyimserlik taşıyor. Uzmanlar, 15 yılı aşkın süredir yeni bir demans tedavisi geliştirilemediğini belirterek, Alzheimer gibi hastalıklarla mücadele etmek için mümkün olduğunca çok sayıda yaklaşımın test edilmesinin önemli olduğunu vurguluyor.
Bulgular, *Science Advances* adlı bilimsel dergide yayımlandı.
