Milyonlarca yaşlı yetişkin, kronik rahatsızlıklarını yönetmek için her gün beş veya daha fazla reçeteli ilaç kullanıyor. Polifarmasi olarak bilinen bu durum genellikle gerekli olsa da, yaşlı yetişkinlerde hafıza sorunları, düşme riskinde artış ve daha fazla hassasiyet gibi birçok olumsuz sağlık sonucuyla ilişkilendirilmiştir.
Polifarmasiye dahil olan en yaygın reçeteli ilaçlar, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol ve depresyon gibi durumları tedavi etmek için kullanılanlardır. Daha da önemlisi, bu rahatsızlıkların kendileri de Alzheimer hastalığı için bilinen risk faktörleridir.
Bu durum önemli bir soruyu akla getiriyor: Çoklu ilaç kullanımı, Alzheimer hastalığının ilerlemesi üzerinde herhangi bir etkiye sahip olabilir mi?
Yakın zamanda fareler üzerinde yapılan bir araştırma, belirli reçeteli ilaç kombinasyonlarının hafıza ve Alzheimer hastalığı belirtileri üzerinde aslında olumlu bir etkiye sahip olabileceğini öne sürüyor. Ancak, bu etkilerin farenin erkek veya dişi olmasına bağlı olarak farklılık gösterdiği görüldü.
Çoklu ilaç kullanımının Alzheimer hastalığını nasıl etkileyebileceğini daha iyi anlamak için, Alzheimer benzeri beyin değişiklikleri geliştirmek üzere genetik olarak değiştirilmiş fareler kullanarak bir deney tasarladık.
Bu farelerde amiloid plakları vardı – beyinde zamanla hafıza kaybıyla ilişkilendirilen ve Alzheimer hastalığının temel belirtilerinden biri olarak kabul edilen protein kümeleri.
Yaygın olarak reçete edilen beş farklı ilacın iki farklı kombinasyonunu test ettik. Bunlar arasında ağrı kesiciler, kan pıhtılaşmasını önleyici ilaçlar, lipid düşürücü ajanlar (kolesterolü düşüren statinler gibi), beta blokerler (aritmi ve hipertansiyonu kontrol etmeye yardımcı olanlar) ve kardiyovasküler durumları tedavi etmek için kullanılan ilaçlar ile antidepresanlar bulunuyordu.
Farelerin her iki grubuna da parasetamol, aspirin, bir antidepresan, bir statin ve bir tansiyon ilacı verildi.
İki grup arasındaki tek fark, kullanılan statin ve kardiyovasküler ilaçların spesifik tipleriydi. Birinci gruba simvastatin ve metoprolol, ikinci gruba ise atorvastatin ve enalapril verildi.
Bu reçeteli ilaç kombinasyonlarını hem erkek hem de dişi farelere uyguladık. Daha sonra hafızalarını test ettik, hastalık belirtileri için beyinlerini inceledik ve hastalıkla ilgili belirteçler için kan örneklerini analiz ettik.
Bulgularımız, çoklu ilaç kullanımının Alzheimer hastalığının ilerlemesi üzerinde hem olumlu hem de olumsuz etkileri olduğunu gösterdi. Etkiler büyük ölçüde hangi spesifik ilaç kombinasyonlarının kullanıldığına ve farelerin cinsiyetine bağlıydı.
İlk ilaç kombinasyonunun erkek fareler üzerinde faydalı etkileri oldu. Bu fareler daha iyi hafıza, beyindeki Alzheimer patolojisi belirtilerinde azalma (amiloid plaklarının sayısı ve boyutu gibi) ve kanlarında daha az hastalık belirtisi gösterdi.
Bu, çoklu ilaç kullanımının Alzheimer hastalığının ilerlemesini geciktirdiğini düşündürüyordu.
Ancak dişilerde, aynı kombinasyonun hastalığın belirti ve semptomları üzerinde çok az veya hiç etkisi olmadı.
Ama ikinci kombinasyon grubundaki fareler için sonuçlar farklıydı. Erkeklerde daha önce görülen faydalar ortadan kalktı. Dişi farelerde ise hafızaları kötüleşti.
Ayrıca, ilaçların bazıları tek başına alındığında ne olduğunu da inceledik. Bazı durumlarda, dişi fareler için faydalı etkileri oldu - hafızayı ve beyindeki Alzheimer hastalığı belirtilerini iyileştirdi.
Örneğin, simvastatin adlı statin, ilaç tek başına alındığında dişi farelerde hafızayı iyileştirdi ve beyin iltihabı belirtilerini azalttı.
Bu sonuçlar, çoklu ilaç kullanımının etkilerinin, özellikle Alzheimer gibi bir beyin hastalığı bağlamında ne kadar karmaşık olabileceğini göstermektedir. Ayrıca, erkek ve kadınların belirli ilaç kombinasyonlarına farklı yanıt verebileceğini de düşündürmektedir.
Bu şaşırtıcı değil. Biyolojik cinsiyetin, ilaçların nasıl emildiğini ve metabolize edildiğini ve vücut üzerindeki etkilerini etkilediği bilinmektedir. Çoklu ilaç kullanımı söz konusu olduğunda, bu farklılıklar daha belirgin hale gelebilir, ilaç güvenliği ve etkinliği üzerinde daha da güçlü bir etkiye sahip olabilir.
Bu durum, çalışmamızda aynı ilaç kombinasyonlarının erkek ve dişi farelerde neden çok farklı etkilere sahip olduğunu kısmen açıklamaya yardımcı olabilir.
Belirli ilaç kombinasyonlarının hastalığın belirti ve semptomlarını sadece erkek farelerde iyileştirmesinin diğer olası açıklamaları arasında, ilaçların beyinde nasıl çalıştığını etkileyebilecek hormon seviyelerindeki cinsiyet farklılıkları ve bağışıklık yanıtlarındaki farklılıklar yer almaktadır.
Bu mekanizmaları anlamak, hastalık için daha güvenli ve daha etkili tedavileri uyarlamanın anahtarı olacaktır.
Çalışmamız, yaşlı yetişkinler için mevcut, evrensel reçeteleme yaklaşımlarının ideal olmayabileceğini doğrulamaktadır.
Ayrıca, yaşlı kadınların erkeklere kıyasla daha fazla çoklu ilaç kullanıcısı olma olasılığının daha yüksek olduğunu belirtmek gerekir. Bu durum, çoklu ilaç kullanımının erkek ve kadınlara özgü etkilerini anlamanın ve daha kişiselleştirilmiş reçeteleme yaklaşımları geliştirmenin önemini vurgulamaktadır.
Yaşlanan nüfusta riskleri azaltmaya ve sağlık hizmetlerini iyileştirmeye yardımcı olmak için ilaç kombinasyonlarının Alzheimer'ı erkek ve dişilerde nasıl etkilediğine dair gelecekteki translasyonel çalışmalar (farelerden insanlara) da gereklidir.
Küresel nüfus yaşlanmaya devam ediyor, bu da çok daha fazla insanın Alzheimer hastalığı geliştirme riskinde olacağı anlamına geliyor. Bu nedenle hastalığın tüm nedenlerini ve nasıl önlenebileceğini anlamamız çok önemlidir.
