Demansın en yaygın türü olan Alzheimer hastalığının beyin sağlığında yol açtığı düşüşleri yavaşlatmak için hepimizin yapabileceği kritik bir şey var: Derin uyku. Yapılan son araştırmalar, kaliteli bir derin uykunun, beynimizi bu yıkıcı hastalığın etkilerinden koruyabileceğini ortaya koyuyor.
ABD'deki önde gelen üniversitelerden bilim insanlarının yürüttüğü ve bilişsel olarak sağlıklı 62 yaşlı yetişkinin incelendiği bir çalışmada çarpıcı sonuçlara ulaşıldı. Alzheimer ile ilişkilendirilen beyin değişikliklerine sahip bireylerin, daha fazla derin uyku aldıklarında hafıza fonksiyon testlerinde belirgin şekilde daha iyi performans gösterdikleri gözlemlendi. Bu durum, yaşlılıkta bilişsel dayanıklılığa katkıda bulunduğu bilinen eğitim ve fiziksel aktivite gibi faktörlerden bağımsız olarak ortaya çıktı.
Benzer Alzheimer bağlantılı değişikliklere sahip olup yeterli derin uyku alamayan kişiler ise aynı testlerde daha düşük performans sergiledi. Buna karşılık, beyinlerinde çok az birikinti bulunan bireyler için uyku miktarı pek fark yaratmadı.
Mayıs 2023'te yayımlanan bu sonuçlar, düzenli ve kaliteli bir derin uykunun, demansın başlamasıyla ortaya çıkan hafıza düşüşünü desteklemeye yardımcı olabileceğini gösteriyor. Uzmanlar, derin uykuyu adeta beynimizi Alzheimer hastalığının ağırlığından koruyan, hafızayı su üstünde tutan bir cankurtaran salına benzetiyor. Bu bulgu özellikle heyecan verici, çünkü uyku kalitesini artırmak için atabileceğimiz somut adımlar mevcut, hatta yaşlı bireylerde bile.
Bu çalışma, daha önce yapılan ve uyku bozukluğu yaşayan kişilerin beyinlerinde amiloid-beta protein birikimi bulunduğunu ortaya koyan araştırmaları da destekliyor. Ancak kötü uyku hem Alzheimer hastalığı için bir risk faktörü hem de bir belirti olduğundan, neden ve etkiyi birbirinden ayırmak karmaşık bir durum. Benzer şekilde, topaklanmış amiloid-beta proteinleri sadece Alzheimer hastalığının bir işareti olabilir, kök nedeni olmayabilir.
Yine de amiloid-beta protein seviyeleri, araştırmalar bu proteinlerin ve tau adı verilen başka bir proteinin hastalığın semptomları ortaya çıkmadan onlarca yıl önce beyin hücrelerini tıkamaya başlayabileceğini gösterdiğinden, yaygın olarak Alzheimer hastalığının bir belirteci olarak kullanılıyor.
Geçmişte yapılan çalışmalar, yaşlı yetişkinlerin beyinlerinde önemli düzeyde amiloid-beta birikiminin derin uykuyu (non-REM yavaş dalga uykusu olarak da bilinir) bozduğunu ve hafıza işlevini olumsuz etkilediğini bulmuştu. Ancak bazı insanlar, amiloid-beta protein seviyeleri nispeten yüksek olsa bile Alzheimer hastalığıyla birlikte gelen bilişsel düşüşü geciktirebiliyor.
Araştırmacılar, katılımcıların uyurken beyin dalgalarını izlediler ve ertesi gün bir hafıza testi yapmalarını istediler. Beyin taramaları benzer şekilde yüksek beta-amiloid birikintileri gösterenler arasında, iyi bir gece uykusu bilişsel işlevde kritik bir fark yaratıyor gibiydi. Bu etki, araştırmacıların özellikle non-REM yavaş dalga uykusuna baktıklarında gözlendi ve diğer uyku dalgası frekanslarında veya uyku aşamalarında görülmedi.
Uzun vadeli çalışmalar, derin uykuyu birkaç yıl boyunca artırmanın, amiloid-beta seviyeleri artsa bile bir kişinin bilişsel işlevini gerçekten koruyup koruyamayacağını test etmek için gerekli. Bu araştırma, uykunun Alzheimer hastalığı için değiştirilebilir bir risk faktörü olabileceğini ve beynin gün içinde biriken atık ürünlerini temizlemesi için zaman tanıyarak moleküler değişiklikleri potansiyel olarak engelleyebileceğini öne süren birçok çalışmaya ek bir değer katıyor. Ayrıca uyku kalitesinin önemine de işaret ediyor.
Bilim insanları, 2023'teki çalışma bulgularıyla ilgili olarak, "Belirli bir beyin patolojisi seviyesiyle bile, bilişsel semptomlara veya hafıza sorunlarına mahkum değilsiniz" vurgusunu yapıyor. İnsanlar Alzheimer hastalığına doğru ilerlemeyi gösteren moleküler değişiklikler sergilese de, yaşam tarzı faktörlerinin bu etkilere karşı bir tampon görevi görebileceği belirtiliyor. Bu faktörlerden biri de uyku ve özellikle derin uyku.
Çalışma, küçük ölçekli olsa da, doğal yollarla iyi uyumanın neden uyku hapı almaktan daha iyi bir seçenek olabileceğine dair ipuçları da veriyor. Diğer araştırmalar, uyku hapı kullanıcılarının beyin omurilik sıvılarında daha düşük amiloid protein seviyelerine sahip olduğunu gösterse de, bu ilaçların yan etkileri bulunuyor ve insanları derin uyku aşamalarından ziyade yüzeysel uyku nöbetlerine sokabiliyorlar.
Bunun yerine, iyi bir gece uykusu için geç saatte kahve tüketimini azaltmak, biraz egzersiz yapmak, ekran başında geçirilen süreyi kısıtlamak ve yatmadan önce sıcak bir duş almak öneriliyor.
Siz mışıl mışıl uyurken, bilim insanları dünya çapında milyonlarca insanı etkileyen Alzheimer hastalığının karmaşık sorunlarını çözmek için yoğun bir şekilde çalışmaya devam ediyorlar.
Bu çalışma, BMC Medicine dergisinde yayımlanmıştır.
