Alzheimer hastalığı ile ilişkili hafıza sorunlarını teşhis etmeye yardımcı olabilecek yeni bir test, yalnızca üç dakika gibi kısa bir sürede sonuç verebiliyor. Yakın zamanda yayımlanan bulgulara göre, Fastball EEG adı verilen bu test, doktorların gereksiz beklemeler veya zaman alıcı prosedürler olmaksızın Alzheimer hastalığı için daha ileri tetkiklere ihtiyaç duyabilecek kişileri belirlemelerine yardımcı olabilir.
Alzheimer hastalığı dünya genelinde milyonlarca insanı etkileyen ilerleyici bir durumdur. Bu hastalıkta beyin hücreleri yavaş yavaş zarar görür ve ölür, bu da hafıza kaybı, kafa karışıklığı ve düşünme ile günlük görevlerde zorluklara yol açar. Hastalığın belirtileri ortaya çıkmadan çok uzun süre önce beyinde amiloid ve tau adı verilen proteinler birikmeye başlar. Bu proteinler, sinir hücreleri arasındaki iletişimi engelleyen plaklar ve yumaklar oluşturur. Teşhis koymaya yetecek düzeyde hafıza sorunları ortaya çıktığında, hasarın büyük bir kısmı çoktan meydana gelmiş olabilir.
Geleneksel teşhis yöntemleri genellikle bir doktorun hastadan kelimeleri hatırlamasını, çizimleri kopyalamasını veya problem çözme görevlerini tamamlamasını istediği bilişsel tarama testlerine dayanır. Bu araçlar etkili olsa da zaman alır ve eğitimli personel gerektirir. Ayrıca hastalar için stresli olabilir ve kişinin eğitim seviyesi, dil becerileri veya testle ilgili performans kaygısı gibi faktörlerden etkilenebilir. Beyin taramaları ve beyin omurilik sıvısının laboratuvar analizi gibi daha gelişmiş teşhis seçenekleri Alzheimer hastalığının beyindeki varlığını gösterebilse de, bu testler pahalı ve invazivdir.
Fastball EEG testi ise farklı bir yaklaşım sunar. Hastalardan aktif olarak bir şey hatırlamaları veya sorunları çözmeleri istenmek yerine, test ekrandaki görüntülere beynin nasıl tepki verdiğini ölçer. Katılımcılara önce adlandırmaları ancak ezberlememeleri istenen sekiz resim gösterilir. Ardından, test sırasında yüzlerce resim saniyede yaklaşık üç tane olacak şekilde hızla gösterilir. Gösterilen her beşinci resim, daha önce gösterilenlerden biridir. EEG başlığı, beynin elektriksel aktivitesini kaydederek, bu tanıdık görüntüleri beynin tanıyıp tanımadığını ortaya koyan küçük sinyalleri yakalar.
Sağlıklı kişilerde tanıma tepkisi nettir. Ancak hafif bilişsel bozukluğu (Alzheimer hastalığından önce gelen düşünme, hafıza veya problem çözme ile ilgili sorunlar) olan kişilerde ve özellikle hafıza sorunları yaşayanlarda bu tepki daha zayıf olur. Testin uygunluğunu anlamak için araştırmacılar 106 katılımcı ile bir çalışma yürüttü. Bu grup, 54 sağlıklı yetişkin ve 52 hafif bilişsel bozukluğu olan kişiden oluşuyordu. Hafif bilişsel bozukluğu olanlar arasında hafızaya özgü sorunları olanlar (amnestik MCI) ve dikkat gibi hafıza dışı zorlukları olanlar (amnestik olmayan MCI) vardı.
Araştırmacılar, Fastball testinin bu grupları ayırt edebilecek kadar hassas olduğunu buldu. Amnestik MCI'si olan kişilerde, sağlıklı yetişkinlere ve amnestik olmayan MCI'si olanlara kıyasla tanıdık görüntülere verilen beyin tepkisi önemli ölçüde azdı. Başka bir deyişle, test erken Alzheimer ile en yakından ilişkili hafıza bozukluğunu hızla tespit etti.
Katılımcılar test tekrar yapıldığında, ilk testte yalnızca hafif bilişsel bozukluğu olanların bazıları bir yıl sonra Alzheimer hastalığı demansı veya benzer belirtiler gösteren vasküler demans gibi başka bir demans türüne ilerlemişti. Araştırmacılar ayrıca demansa yakalanan katılımcılardan mevcut kullanılan standart bilişsel testleri yapmalarını istedi. Bu katılımcıların bu testlerde az fark göstermesi, testin hafif bilişsel bozukluktan demansa geçişi tespit etmek için yeterince hassas olmadığını gösteriyordu. Ancak Fastball testi ile bu katılımcılar önceki performanslarına göre biraz daha kötü bir sonuç sergiledi.
Yine de, bir yıl sonra Fastball testini tekrarlayan 42 hafif bilişsel bozukluğu olan katılımcıdan yalnızca sekizi demansa ilerlemişti. Bu nedenle, sonuçlar testin doğruluğunu gösterse de, küçük bir grubun sonuçlarına dayanması nedeniyle dikkatli yorumlanmalıdır.
Teşhisin Geleceği
En önemlisi, test sadece üç dakika sürer. Ayrıca hastanın çabasına, ruh haline veya test alma becerisine bağlı değildir ki bunlar bilişsel test sonuçlarını etkileyebilir. Test evde veya bir aile hekimliği ofisinde yapılabilir, bu da hastalar için kaygıyı azaltabilir ve daha geniş bir kitleye ulaşmayı kolaylaştırabilir.
Ancak çalışma, depresyon veya tiroid sorunları gibi hafıza bozukluğunun da görüldüğü diğer durumları içermiyordu. Bu nedenle, yalnızca Alzheimer hastalığı için tek başına bir tanı aracı olarak kullanılamaz. Bu diğer durumları da dikkate alan daha çeşitli popülasyonlarda yapılacak gelecekteki çalışmalar, testin güçlü yönlerini, sınırlamalarını ve potansiyelini daha iyi anlamak için gereklidir.
Geliştirilmekte olan diğer testler, Alzheimer hastalığını daha spesifik olarak teşhis etmek için daha iyi olabilir. Örneğin, kan testleri yaygınlaştığında Alzheimer teşhisinde devrim yaratabilir. Bu testler Alzheimer ile ilişkili proteinleri ölçer ve beyinde meydana gelen hastalık süreçlerinin bir özetini sunabilir. Şu anda incelenen bazı testler yalnızca parmaktan alınan bir damla kan gerektirecektir. Eğer doğru oldukları kanıtlanırsa, hastaların bu testleri evde yapıp analiz için gönderebilmeleri anlamına gelebilir.
Fastball testi ve kan testleri gibi araçlar, Alzheimer bakımının odağını geç teşhisten erken müdahaleye kaydırmaya yardımcı olabilir. Hastalığa yakalanma riski taşıyan kişileri yıllar önce tespit ederek, doktorlar yaşam tarzı değişiklikleri önerebilir, hastaları daha yakından izleyebilir veya uygun tedavileri daha erken sağlayabilirler.
