Denizlerin gizemli canlıları ahtapotlar (sefalopodlar), insan çocukları için tasarlanmış bir bilişsel testi başarıyla geçerek zeka potansiyellerinin ne denli ileri düzeyde olabileceğini bir kez daha gözler önüne serdi. Bu heyecan verici deney, hayvan zekasını asla küçümsemememiz gerektiğini vurguluyor.
Yapılan bir araştırmada, ahtapotlara adeta bir "marshmallow testi" uygulandı. Sonuçlar, bu ilginç canlıların küçük beyinlerinde düşündüğümüzden çok daha fazlasının gerçekleştiğini ortaya koydu.
Araştırmacılara göre, ahtapotların öğrenme, gelecekteki ödülleri öngörme ve davranışlarını adapte etme yetenekleri, onları acımasız bir deniz ortamında hayatta kalmak için avantajlı kılan evrimsel bir süreç olabilir.
Marshmallow testi, aslında oldukça basittir. Bir çocuğa bir marshmallow verilir ve eğer 15 dakika boyunca bu marshmallowu yemezse, karşılığında ikinci bir marshmallow daha alacağı söylenir. Bu erteleme yeteneği, geleceği planlama gibi bilişsel becerileri gösterir.
Bu basit test, hayvanlar için de uyarlanabilir. Elbette hayvanlara daha iyi bir ödül için beklemenin faydasını anlatamazsınız, ancak önlerindeki yiyeceği hemen yememeleri durumunda daha lezzetli bir ödül alacakları konusunda onları eğitebilirsiniz.
Bazı primatlar, köpekler ve kargalar gibi bazı kuş türleri de bu erteleme yeteneğini göstermiştir.
2020 yılında yapılan bir araştırmada, ahtapotların da marshmallow testinin bir versiyonunu geçtiği görüldü. Yaygın ahtapot türlerinin, sabahları daha çok sevdikleri karides gibi bir akşam yemeği beklediklerinde, önlerindeki daha az tercih ettikleri yiyeceği (yengeç eti) yemeyi erteleyebildikleri kanıtlandı.
Ancak, araştırmacılar bu durumun, yalnızca yiyecek bulunabilirliğine karşı bir davranış değişikliği mi, yoksa öz-kontrol yeteneğinin bir göstergesi olup olmadığını daha derinlemesine incelemek istedi. Bu amaçla altı adet yaygın ahtapot üzerinde yeni bir deney gerçekleştirildi.
Deneyde, ahtapotlar özel bir tanka yerleştirildi. Tankta, şeffaf kapıları olan iki bölme bulunuyordu. Bölmelerde farklı yemler vardı: biri daha az tercih edilen kral karidesi, diğeri ise daha çekici, canlı bir çimen karidesiydi.
Kapıların üzerinde ahtapotların tanımaya alıştığı semboller vardı. Daire sembolü, kapının hemen açılacağını, üçgen sembolü ise 10 ila 130 saniye arasında bir gecikmeyle açılacağını belirtiyordu. Kare sembolü ise kapının sonsuza dek kapalı kalacağını gösteriyordu.
Deney aşamasında, karides daha az çekici olan karides bölmesindeyken, canlı çimen karidesi ise bir gecikmenin ardından erişilebilirdi. Eğer ahtapotlar hemen karidesi seçerse, canlı karides hemen kaldırılıyordu.
Kontrol grubunda ise canlı karides, açılmayan kare sembollü kapının arkasında erişilemez halde kaldı.
Araştırmacılar, deneydeki tüm ahtapotların daha lezzetli olan canlı çimen karidesini beklemeyi seçtiğini, ancak kontrol grubunda bu bekleme davranışını sergilemediklerini gözlemlediler.
Araştırmacılar, "Bu çalışmadaki ahtapotlar, daha iyi bir ödül için bekleme ve 50-130 saniyeye varan gecikmelere tolerans gösterme konusunda başarılı oldular. Bu, şempanzeler, kargalar ve papağanlar gibi büyük beyinli omurgalılarda gördüğümüzle karşılaştırılabilir bir durum." açıklamasını yaptı.
Deneyin diğer bir bölümü, ahtapotların ne kadar verimli öğrendiğini test etmekti. İki farklı görsel ipucu, gri ve beyaz bir kare sunuldu. Bir kareye yaklaştıklarında, diğer kare kaldırılıyordu ve "doğru" seçimi yaptıklarında bir ödül alıyorlardı.
Bir kare ile ödülü ilişkilendirmeyi öğrendiklerinde, araştırmacılar ipuçlarını değiştirdi, böylece diğer kare ödül ipucu haline geldi. İlginç bir şekilde, bu değişime en hızlı adapte olan ahtapotlar, aynı zamanda karides ödülü için daha uzun süre bekleyebilenlerdi.
Bu durum, ahtapotların öz-kontrol yeteneğine sahip olabileceğini düşündürüyor. Ancak bunun nedeni henüz tam olarak anlaşılamadı.
Papağanlar, primatlar ve kargalar gibi türlerde, erteleme yeteneği genellikle alet kullanımı (planlama gerektirdiği için), yiyecek depolama ve sosyal becerilerle ilişkilendirilir.
Ahtapotların bilinen bir alet kullanımı veya yiyecek depolama davranışı yok. Ayrıca, sosyal olarak da pek aktif değiller. Araştırmacılar, bu erteleme yeteneğinin, ahtapotların beslenme şekilleriyle bir ilgisi olabileceğini düşünüyor.
Araştırmacılar, "Ahtapotlar zamanlarının çoğunu kamufle olarak, oturarak ve bekleme pozisyonunda geçirirler; bu durum kısa süreli avlanma periyotlarıyla kesintiye uğrar. Avlanırken kamuflajlarını bozarlar, bu da onları okyanustaki her yırtıcıya karşı savunmasız hale getirir. Erteleme yeteneğinin, ahtapotların daha kaliteli yiyecekleri seçmek için bekleme yoluyla avlanmalarını optimize edebilmelerinin bir yan ürünü olarak evrimleşmiş olabileceğini speküle ediyoruz" dedi.
Bu, farklı türlerdeki yaşam tarzlarının nasıl benzer davranışlara ve bilişsel yeteneklere yol açabileceğine dair büyüleyici bir örnektir.
Ahtapotlarda "episodik benzeri hafıza" kanıtları bulunmuş ve yakın zamanda bilim insanları, bu canlıların insanlar gibi yanlış anılara sahip olabildiklerini ilk kez gözlemledi. Araştırmacılar, ahtapotların geleceği planlayıp planlayamayacağını belirlemek için daha fazla araştırmaya odaklanılması gerektiğini belirtti.
