ABD'nin Arizona eyaletinde bir kişinin veba hastalığından ölmesi, bu tarihi hastalığın ne denli sinsi bir tehdit oluşturduğunu yeniden gözler önüne serdi. Yerel sağlık yetkilileri tarafından duyurulan bu olay, bölgede 18 yıl sonra kaydedilen ilk veba ölümü oldu.
Günümüzde nadir görülse de, veba bir zamanlar milyonlarca insanın hayatına mal olmuş, insanlık tarihindeki en yıkıcı salgınlara neden olmuş bir hastalıktır. Peki, veba tam olarak nedir ve günümüz insanı için ne gibi bir risk taşıyor?
Veba: Bilimsel Tanımı ve Türleri
Genel olarak salgın hastalıklar veya büyük felaketler için kullanılan 'veba' kelimesi, bilimsel olarak Yersinia pestis adlı bakterinin neden olduğu bir enfeksiyon hastalığını ifade eder.
Veba enfeksiyonu, etkilediği vücut bölgesine göre üç ana tipe ayrılır: bubonik, septisemik ve pnömonik.
- Bubonik Veba: En yaygın görülen türdür. Enfeksiyonun neden olduğu ağrılı ve şişmiş lenf düğümlerinden (bubo) adını alır. Yüksek ateş, baş ağrısı, titreme ve halsizlik gibi belirtileri vardır. Genellikle fareler, çayır köpekleri ve dağ sıçanları gibi hayvanlarda bulunan enfekte pirelerin insanları ısırmasıyla veya enfekte hayvanlarla temas yoluyla bulaşır.
- Septisemik Veba: Bubonik vebanın tedavi edilmemesi durumunda veya bakterinin doğrudan kan dolaşımına girmesiyle ortaya çıkar. Kan dolaşımında enfeksiyona yol açarak organlarda kanamaya neden olabilir.
- Pnömonik Veba: En şiddetli ve en tehlikeli türdür. Bubonik veba akciğerlere yayıldığında veya doğrudan solunum yoluyla bulaşabilir. COVID-19 gibi solunum yolu damlacıklarıyla insandan insana kolayca yayılabilir. Şiddetli zatürre belirtilerine yol açar.
Tedavi edilmeyen bubonik veba vakalarında ölüm oranı %30 ila %60 arasında değişirken, pnömonik veba ölüm oranı %100'e ulaşabilir.
Tarihte Veba Salgınları
Veba, tarihin akışını değiştiren önemli salgınlara yol açmıştır. İmparator Justinianus'un Vebası (541-750 MS) ve Orta Çağ'daki Kara Veba (1346-1353) milyonlarca insanın ölümüne neden olarak Avrupa nüfusunun yarısını yok etmiştir.
1855-1960 yılları arasında görülen üçüncü veba pandemisi ise 12 milyon insanın ölümüne sebep olmuş, özellikle Hindistan'da etkili olmuş ve Avustralya'ya kadar ulaşmıştır. Bu pandemilerin büyük çoğunluğunun bubonik vebadan kaynaklandığı düşünülmektedir.
Günümüzde Veba ve Türkiye İçin Durum
Veba, günümüzde hala özellikle ABD gibi bazı ülkelerde ender de olsa görülmeye devam etmektedir. Yılda ortalama yedi kişiyi etkileyen vebadan kaynaklı ölümler oldukça nadirdir.
Ancak son Arizona vakası, özellikle pnömonik formun hava yoluyla bulaşabilmesi nedeniyle endişe vericidir. Şu an için ABD içinde hastalığın daha fazla yayıldığına dair bir belirti bulunmamaktadır.
Türkiye'de veba vakası rapor edilmemiştir. Ülkemizdeki hayvan popülasyonlarında veba etkeni bakterisinin bulunmaması nedeniyle risk düşüktür.
Bununla birlikte, iklim değişikliğinin, vebanın yayıldığı hayvanların yaşam alanlarını genişletme potansiyeli, küresel ölçekte halk sağlığı uzmanlarının bu hastalığı yakından takip etmesini gerektirmektedir.
Veba, geçmişin bir hastalığı olarak görülse de, erken teşhis ve tedavi ile kontrol altına alınabilen, ancak ihmal edildiğinde ciddi sağlık tehditleri oluşturan bir hastalıktır.
