Bilim dünyası, severek tükettiğimiz patatesin kökenine dair önemli bir sırrı aralıyor. Yapılan yeni araştırmalar, günümüzdeki patateslerin atalarının, yaklaşık 9 milyon yıl önce domates ve patates benzeri türler arasındaki rastgele bir melezleşme sonucu ortaya çıkmış olabileceğini gösteriyor.
Günümüzde bildiğimiz patatesler (Solanum tuberosum) ve günümüzde varlığını sürdüren 107 yabani patates türü, Petota soyuna ait. Yeni araştırmalar, bu soyun, domates soyu (17 yaşayan türü içeren ve sofralarımızın vazgeçilmezi olan Solanum lycopersicum gibi türleri barındıran) ile Güney Amerika'ya özgü üç yaşayan türe sahip Etuberosum soyunun ataları arasındaki çiftleşmeden doğduğunu öne sürüyor.
Bu çaprazlaşmanın evrimsel açıdan büyük bir önemi var. Zira bu olay, Petota soyunda yeni gen kombinasyonlarının oluşmasını sağlayarak, su ve besin depolayan yeraltı organları olan yumruların gelişimine yol açmış. Modern domates ve Etuberosum bitkilerinin atalarında yumrular bulunmuyordu ve bu yapılar, iki soy çiftleştikten sonra da bu hatlarda ortaya çıkmadı.
Araştırmacılar, bu melezleşmenin, yeni özelliklerin evrimini nasıl tetikleyebileceğini ve daha fazla türün ortaya çıkmasına nasıl izin verebileceğini gösterdiğini belirtiyor. Bu çalışma ile patatesin kökenine dair uzun süredir devam eden gizemin çözüldüğü ifade ediliyor.
Araştırmacılar, bu soy hatları arasındaki evrimsel ilişkileri netleştirmek için 128 Petota, Domates ve Etuberosum bitkisinin genomunu analiz etti. Daha önce erişilemeyen gelişmiş genomik araçlar kullanılarak yapılan bu çalışma, neden bilim insanlarının daha önce bu sonuçlara ulaşamadığını da açıklıyor.
Analizler, Petota soyunda hem domates hem de Etuberosum soyundan miras alınan DNA'nın eşit bir karışımını temsil eden "mozaik benzeri" genetik desenler ortaya koydu. Bu bulgular, patatesin kökeninin 8 ila 9 milyon yıl önce iki soy arasındaki bir melezleşme olayına dayandığını gösteriyor.
Bu melezleşmenin mümkün olmasının nedeni, bu soyların yaklaşık 13 ila 14 milyon yıl önce ortak bir atayı paylaşması. Bu ortak ata yok olduktan sonra bağımsız olarak evrimleşmelerine rağmen, Etuberosum ve Domates bitkileri 5 milyon yıl sonra hala çiftleşebilecek kadar genetik benzerliğe sahipti.
Bu eşleşmeden doğan patates bitkileri yumrular üretti. Araştırmacılar, bu yumru üretimini birkaç genle ilişkilendirdi. Özellikle, domates soyundan gelen ve patateslerde yumru oluşumunu yöneten SP6A geni belirlendi. Araştırmacılar ayrıca, yumru oluşumunda rol oynayan ve Etuberosum tarafından gelen IT1 genine de dikkat çekti.
Araştırmacılara göre, yumrular patates bitkilerinin, And Dağları'nın hızla yükseldiği bir dönemde yeni topraklara uyum sağlamasına yardımcı oldu. Melezleşmenin, genlerin yeniden düzenlenmesine yol açarak yeni soyun yumrular üretmesini sağladığı ve bu sayede bitkilerin yükselen And sıradağlarındaki yeni, soğuk ve kuru habitatlara yayılmasına izin verdiği belirtiliyor.
Patates bitkilerinin besin ve su depolama yeteneği, muhtemelen Etuberosum ve Domates bitkilerinden daha zorlu ortamlarda hayatta kalmalarına katkıda bulundu. Bu durum, patateslerin coğrafi olarak yayılmasını teşvik etmekle kalmayıp, aynı zamanda Etuberosum ve Domates bitkileriyle çiftleşmelerini engelleyerek Petota'nın tamamen yeni bir soy olarak evrimleşmesine olanak tanıdı.
Sonuç olarak, yumru geliştirmek patateslere zorlu çevrelerde büyük bir avantaj sağlayarak, yeni türlerin ortaya çıkmasını hızlandırmış ve günümüzde güvenerek tükettiğimiz patateslerin zengin çeşitliliğine katkıda bulunmuş görünüyor.
