İngiltere'de bulunan 400.000 yıllık bir arkeolojik alan, Neandertallerin ateşi kontrol altına alma konusundaki ilk mucitler olabileceğine dair kanıtlar sunuyor. Doğu İngiltere'deki Suffolk'ta keşfedilen bu alandaki pirit (pirit taşı) parçacıkları, kontrollü ateş yakma teknolojisinin daha önce düşünülenden çok daha erken başladığını ve insan beynindeki temel gelişimlerin de bu erken dönemlere dayandığını gösteriyor.
Paleolitik arkeologlar, ateşin insanları dünyayı şekillendiren bir tür haline getirdiğini belirtiyor. Ateş yakabilme yeteneği, insan evrimi için kritik öneme sahipti ve daha büyük beyinler, daha kalabalık sosyal gruplar ve gelişmiş dil yetenekleri gibi evrimsel eğilimleri hızlandırmıştı.
2013 yılından bu yana yapılan kazılarda, 400.000 yıl öncesine ait taş aletler, yanmış çökelti ve odun kömürü gibi bulgular elde edildi. Yapılan detaylı analizler sonucunda, bu alanda ateş yakmanın dünyadaki en eski doğrudan kanıtına ulaşıldığı ve bu teknolojinin Neandertaller tarafından geliştirilmiş olabileceği ortaya kondu.
Büyük Bir Dönüm Noktası
Bulunduğu bölgede erken insan yerleşimlerine işaret eden taş aletler sayesinde 1900'lerin başından beri bilinen Barnham, son kazılarda 415.000 yıldan daha eski bir döneme ait insan gruplarının alanı kullandığını ortaya çıkardı. Alanın bir köşesinde, ısıdan parçalanmış balta başları ve kızarmış kil tabakası bulundu. Bilimsel analizler, kızarmış kilin tekrarlanan ve lokalize yanmaya maruz kaldığını, bunun da buranın eski bir ocak olabileceğini düşündürdüğünü gösterdi.
Araştırmacılar için en büyük dönüm noktası ise demir pirit (pirit taşı) keşfi oldu. 'Kör altını' olarak da bilinen bu mineral, çakmaktaşı ile vurulduğunda kıvılcım çıkarabilir. Pirit dünyanın birçok yerinde bulunsa da Barnham bölgesinde oldukça nadirdir. Bu durum, birilerinin muhtemelen ateş yakma amacıyla bilerek bu taşı alana getirdiğini gösteriyor.
İnsanların Ateş Kullanımı
Kontrollü ateşin önemi göz önüne alındığında, paleoantropologlar bu icadın zamanlaması hakkında uzun süredir tartışıyor. Ateşin yemek pişirme, yırtıcılardan korunma, yeni aletler yapma ve insanları bir araya getirme gibi sayısız avantajı bulunuyor. Hatta ateşin etrafında toplanan insanların duygusal bağlarını güçlendirdiği de düşünülüyor.
Araştırmacılar, erken insanların yiyecekleri pişirmek için ilk olarak doğal yangınları kullandığını düşünüyor. Pişirme, mevcut yiyecek yelpazesini genişletti ve sindirimi kolaylaştırarak daha büyük beyinler için gerekli olan daha fazla besin sağladı.
Ancak, erken ateş teknolojisine dair kanıtlar sınırlı ve genellikle belirsiz. Örneğin, yaklaşık 1,5 milyon yıl öncesine ait bir alanda bulunan kızarmış çökeltilerin, bölgede yaşayan Homo erectus türünün daha büyük beyinleri göz önüne alındığında, erken ateş kullanımına işaret edebileceği öne sürüldü. Ayrıca, yaklaşık 800.000 yıl öncesine ait iki farklı bölgede bulunan yanmış hayvan kemikleri ve taş aletler de bölgedeki insan atalarının ateşi kontrol edebilmiş olabileceğini düşündürüyor.
Ateş teknolojisi, yaklaşık 400.000 yıl önce büyük bir sıçrama yaptı. Fransa, Portekiz, İspanya, Ukrayna ve Birleşik Krallık'taki mağara alanlarında yanma kanıtları bulundu. Ardından 200.000 yıl öncesine kadar Avrupa, Afrika ve Doğu Akdeniz (Levant) bölgelerinde ateşin daha yaygın kullanımı görüldü.
Ancak Barnham'daki bulgular, önceki örneklerde görülmeyen türden kesin jeokimyasal kanıtlar sunuyor. Bu dikkatli çökelti analizi ve pirit tanımlaması, arkeologlar için kariyerlerinin en heyecan verici keşiflerinden biri olarak nitelendiriliyor.
Neandertaller 'Tamamen İnsan'
Barnham'da bulunan kemikler zamanla yok olduğu için, pişirme amacıyla kullanıldığına dair kesin bir kanıt niteliğindeki kesilmiş ve yanmış hayvan kemikleri bulunamadı. Bu nedenle, ateş üretenlerin iskelet kalıntıları da Barnham'da mevcut değil. Ancak uzmanlar, bu ateşlerin erken Neandertaller tarafından yakıldığını tahmin ediyor. Yakınlardaki Swanscombe bölgesinde Barnham ile aynı döneme ait Neandertal kafatası kemiklerinin bulunması da bu tahmini güçlendiriyor.
Uzmanlar bir süredir bazı Neandertallerin ateş yakabildiğini bilse de, bu kanıtlar yalnızca yaklaşık 50.000 yıl öncesine dayanıyordu. Barnham'daki bulgular bu tarihi 350.000 yıl geriye çekerek, Neandertallerin genel kanının aksine çok daha zeki olduklarını gösteriyor.
Uzmanlar, Neandertallerin karmaşık davranışlar sergileyen, yeni ortamlara adapte olan ve beyinleri günümüz insanlarıyla aynı büyüklükte olan 'tamamen insan' bireyler olduğunu belirtiyor. Bu bulgular, Neandertallerin ateşi kontrol etme yeteneği ve bunun sosyal ve kültürel kullanımları hakkındaki tartışmalara yeni bir boyut katıyor.
Araştırmacılar, eğer Neandertallerin 400.000 yıl önce İngiltere'de çakmaktaşı ve pirit ile ateş yaktığı doğruysa, erken ateş kullanımının doğası hakkında sorular hala devam ediyor. Ateş kullanımı ne zaman insan davranış repertuarının düzenli bir parçası haline geldi? Erken insanlar, doğal yangınlara mı bağımlıydı? Ateş birden çok kez mi yeniden keşfedildi?
Homo sapiens'in ataları 400.000 yıl önce Afrika'da yaşıyordu ve yarım dünya uzaktaki erken Neandertallerle etkileşimde bulunmaları pek olası değildi. Bu nedenle, o dönemdeki Homo sapiens'in ateş yakma yeteneğine sahip olup olmadığı bilinmiyor, çünkü şu ana kadar Barnham'dan daha eski bir tarihe ait net bir ateş kontrolü kanıtı bulunamadı.
Bu durum, Neandertallerin Avrupa kıtasında ateş yapma ve kontrol etme yolları icat etmiş olabileceği ve bunun da insan akrabalarımızın ateşle aydınlatarak ve ısıtarak İngiltere'ye doğru daha kuzeye ilerlemelerini sağlamış olabileceği anlamına geliyor. Ateşin Avrupa'da daha kontrollü hale gelmiş ve Afrika'ya yayılmış olması da muhtemeldir. Bu konudaki araştırmalar açık fikirli bir yaklaşımla devam ediyor.
