Göz kamaştıran bir ışıkla bize ulaşan bu kozmik olay, astronomların kaydettiği en güçlü ve en uzak kara delik enerjisi patlaması olarak kayıtlara geçti. Bu patlamanın zirve anı, tam 10 trilyon Güneş'in gücüne ulaşmış.
Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü'nden astrofizikçi Matthew Graham liderliğindeki bir ekip, bu devasa olayın sebebinin, çok uzak bir galaksinin merkezindeki süper kütleli bir kara deliğin, etrafındaki güçlü kütle çekim alanına fazla yaklaşan talihsiz bir yıldızı yutması olduğunu düşünüyor. Kara deliklerin yıldızları bu şekilde parçaladığı olaylara, gelgit ayrılma olayları (TDE'ler) deniliyor.
Graham, bu cismin hem çok uzak hem de inanılmaz derecede parlak olduğunu belirtiyor. Araştırmacılara göre bu, daha önce hiç görmediğimiz türden bir aktif galaksi çekirdeği (AGN) patlaması.
Bu olay, 2018 yılında kara deliğin J2245+3743 olarak adlandırılmasıyla belirginleşti. Birkaç ay içinde yaklaşık 40 kat ani bir parlama gösteren bu kara delik, o zamana kadar kaydedilen en güçlü AGN patlamasından bile 30 kat daha parlak bir zirveye ulaştı. Bu rekor kıran parlaklık, bir başka olay olan "Scary Barbie"nin bile gölgesinde kaldı.
Zirve parlaklığına ulaştıktan sonra J2245+3743, yavaş yavaş sönümlenmeye devam etse de henüz eski parlaklığına dönmedi.
Araştırmacıların makalelerini sundukları 2025 Mart ayına gelindiğinde, salınan enerji miktarı yaklaşık 1054 erg idi. Bu, Güneş'in tüm kütlesinin elektromanyetik radyasyona dönüşmesine eşdeğer bir enerji.
Yıldızların parçalanması (TDE'ler) dışında da ani ışık parlamalarına ve yavaşça sönümlenen olaylara neden olabilecek birkaç farklı kozmik olay bulunuyor.
Bunlardan biri, bir süpernova patlaması ve bir kara deliğin doğumunu eşlik eden bir gama ışını patlamasıydı. Ayrıca bir nötron yıldızı çarpışmasının ürettiği kilonova olayı da yavaşça sönümlenir. Aktif galaksi çekirdekleri (AGN'ler) ise, kara deliğin beslendiği malzemenin akışındaki değişiklikler nedeniyle parlayıp sönebilir.
Her bir olayın kendine özgü bir seyri var. J2245+3743'ten gelen değişen ışığı analiz eden Graham ve ekibi, bu olayın deseninin, Güneş'in yaklaşık 30 katı kütlesinde bir yıldızın kara deliğe fazla yaklaşması sonucu meydana gelen bir TDE ile en iyi şekilde uyum sağladığını belirledi. Bu yıldızın, kara deliğin etrafındaki güçlü gelgit kuvvetleri tarafından parçalanmış olması muhtemel. Kara deliğin içine doğru çekilen devasa bir madde diski, bu olaya katkı sağlamış olabilir.
Bu disk, yıldızın bu kadar büyük olmasının bir nedeni olabilir. Gökbilimciler, AGN'lerin disklerindeki yıldızların, diskten gelen maddelerin üzerine yığılarak kütlelerini artırması sayesinde daha da büyüyebildiğini düşünüyor.
Zamanla, kara delik parçalanan yıldızı yutmaya devam etti. Olaydan altı yıldan fazla bir süre sonra, kara delik hala eski parlaklığından iki kat daha parlak durumda. Gökbilimciler, yıldızın en küçük parçası bile olay ufkunu geçene kadar kara deliğin eski parlaklığına dönmeyeceğini düşünüyor.
İşin en akıl almaz yanı ise şu: J2245+3743, bizden bakıldığında altı yıldan uzun süredir normalinden daha parlak olsa da, gerçek olayın çok daha kısa bir süre içinde gerçekleşmiş olması muhtemel. Araştırmacılar, bu olayı yavaş çekimde izliyor çünkü evrenin genişlemesi zamanı büküyor.
Graham, bunun kozmolojik zaman genişlemesi olarak bilinen bir olgu olduğunu açıklıyor. Işık genişleyen uzay boyunca bize doğru seyahat ederken, hem dalga boyu hem de zaman uzuyor. Bu nedenle, bizim için yedi yıl süren bir olay, aslında orada iki yıl sürmüş. Yani olayı çeyrek hızda izliyoruz.
Zaman genişlemesini hesaba katmak, bir TDE'nin nasıl geliştiğini ve gerçekte ne kadar sürdüğünü daha doğru modellemek için hayati önem taşıyor.
Bu bilgiler, gökbilimcilerin arşivlerde gizlenmiş veya başka olaylar olarak yanlış sınıflandırılmış benzer olayları keşfetmelerine yardımcı olacak. Bu olayların yeniden incelenmesi ve takibi, onların gizemini çözmeye katkı sağlayacak.
Bu araştırma, Nature Astronomy dergisinde yayımlandı.
